Suchość jamy ustnej w COVID-19 – równie częsta jak utrata węchu i smaku

Nie tylko kaszel, gorączka, duszności i ból mięśni – również zaburzenia węchu i smaku należą do głównych objawów COVID-19. Okazuje się, że – równie często jak utrata węchu i smaku – chorym doskwiera kserostomia, czyli uczucie suchości w ustach.

Badanie przeprowadzone przez włoskich naukowców i opublikowane niedawno w American Journal of Otolaryngology miało na celu ocenę częstości występowania i scharakteryzowanie konkretnych objawów związanych z COVID-19, takich jak kserostomia – uczucie suchości w ustach, zaburzenia smaku i zaburzenia węchu.

Ślina – niedoceniana bariera ochronna

U dorosłego człowieka w ciągu doby produkowane jest ok. 0,5–1 litra śliny, większość w ciągu dnia (w nocy produkowane jest jedynie kilka procent objętości dobowej). Za jedną z podstawowych funkcji śliny – utrzymanie integralności tkanek jamy ustnej – odpowiada ślina „spoczynkowa” czyli niestymulowana, wydzielana przez duże i małe gruczoły ślinowe, umiejscowione we wszystkich częściach błony śluzowej jamy ustnej (oprócz dziąseł i przedniej części podniebienia twardego). Funkcje trawienne pełni ślina wydzielana po stymulacji – po przyjęciu pożywienia (ślina stymulowana stanowi 80% całej objętości śliny). Właściwym środowiskiem jamy ustnej jest jednak ślina mieszana (całkowita): mieszanina wydzielin 6 dużych i 200–400 małych gruczołów ślinowych oraz wielu innych elementów (np. złuszczonych komórek nabłonka, leukocytów, bakterii, wirusowy, resztek pokarmowych, płynu dziąsłowego i in.).

Kserostomia, czyli uczucie suchości w ustach, może być skutkiem zmniejszenia ilości wydzielanej śliny. Mniejsza ilość śliny oznacza mniejszy wyrzut substancji ochronnych – czynników, które są nieimmunologiczną i immunologiczną barierą ochronną dla śluzówki jamy ustnej (takich jak laktoferryna, lizozym, system ślinowej peroksydazy, system mieloperoksydazy, mucyny, cystatyny, wydzielnicza IgA). Ślina – dzięki zawartym w niej składnikom – wykazuje m.in. działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i   przeciwgrzybicze. Jej odpowiednia objętość pozwala także wymywać mikroorganizmy szkodliwe i symbiotyczne, by utrzymywać równowagę między obroną gospodarza a atakiem drobnoustrojów – zarówno endogennych, jak egzogennych.

Częstym powikłaniem kserostomii są infekcje błony śluzowej jamy ustnej i skłonność do owrzodzeń.

Suchość w ustach – niemal u połowy pacjentów z COVID-19

Włoscy naukowcy, związani głównie z Uniwersytetem Rzymskim, podjęli próbę oceny częstości występowania kserostomii, zaburzeń węchu i zaburzeń smaku u pacjentów z potwierdzonym zakażeniem SARS-CoV-2. Retrospektywne badanie kohortowe objęło 326 dorosłych badanych na SOR-ach w Rzymie wiosną 2020 roku.

Większość pacjentów (51 osób) zgłosiła występowanie tylko jednego objawu, u 37 badanych pojawiły się 2 objawy, a 23 osoby skarżyły się na obecność wszystkich trzech objawów (kserostomii, zaburzeń węchu i smaku). Objawem zgłaszanym najczęściej była utrata smaku (u 59,5% pacjentów), kolejnym ­– kserostomia (u 45,9%) i utrata węchu (u 41,4% badanych).

U 74,5% pacjentów z kserostomią wszystkie objawy wystąpiły przed rozpoznaniem COVID-19. Aż 76,5% badanych doświadczyło uczucia suchości w ustach po raz pierwszy w życiu. U 10 osób (19,6%) kserostomia wystąpiła jako jeden z pierwszych objawów związanych z zakażeniem SARS-CoV-2. 20 pacjentów z kserostomią (39,2%) zgłaszało również trudności z połykaniem; u 14 badanych (27,5%) trudności występowały tylko przy połykaniu suchej żywności, a u 19 osób (37,3%) konieczne było wspomaganie procesu połykania płynami (popijaniem).

Podobne wyniki uzyskiwano w innych badaniach, np. chińskich, w których suchość w ustach zgłaszało 46,3% pacjentów, a zaburzenia smaku – 47,2%. Wcześniejsze badania wykazały ponadto wysoką ekspresję ACE2 (angiotensin converting enzyme) w komórkach błony śluzowej jamy ustnej oraz że wirus SARS-CoV-2 może specyficznie celować m.in. w komórki gruczołów węchowych i ślinowych z ekspresją ACE2. Podejrzewa się także, że wspominane objawy mogą być skutkiem zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Udowodniono, że SARS-CoV-2 wykazuje zdolność neuroinwazyjną i prawdopodobnie może atakować układ nerwowy poprzez opuszkę węchową (obwodową część węchomózgowia), która – za pośrednictwem aksonów – łączy się z receptorami węchu błony śluzowej części węchowej jamy nosowej.

Zdaniem włoskich naukowców, kserostomia (podobnie jak zaburzenia smaku i węchu) może być prodromalnym (wczesnym, poprzedzającym inne) objawem zakażenia lub stanowić jedyny objaw COVID-19. Badacze uważają, że wiedza na ten temat może mieć fundamentalne znaczenie dla identyfikacji pacjentów z COVID-19 na wczesnym etapie choroby i znacząco wpłynąć na ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2.

Źródła:
– Fantozzi PJ, Pampena E, Di Vanna D et al. Xerostomia, gustatory and olfactory dysfunctions in patients with COVID-19. Am J Otolaryngol. 2020; 41(6): 102721.
– Chen L, Zhao J, Peng J et al. Detection of 2019-nCoV in saliva and characterization of Oral symptoms in COVID-19 patients. Lancet Infect Dis. 2019;20(5):515–516.