Zwarcie centryczne, ekscentryczne i krzywe kompensacyjne

Badanie okluzji od dekad znajduje się w centrum zainteresowania stomatologii i protetyki. Zrozumienie zasad okluzji i znajomość jej schematów ma zasadnicze znaczenie w rutynowym postępowaniu stomatologicznym – znaczenie, które z pewnością wykracza poza przypadki kompleksowej rehabilitacji narządu żucia. Bolesność zębów, uszkodzenia strukturalne,  trudności w leczeniu odtwórczym czy problemy z zakresu periodontologii mogą, pośrednio lub bezpośrednio, wiązać się z okluzją. Stosowanie się do reguł okluzji – od początku ustalania rozpoznania i planowania leczenia aż po jego etap końcowy – pozwala uzyskać satysfakcjonujące wyniki kliniczne i długotrwałą stabilność okluzyjną.

Zwarcie centryczne

Termin „okluzja” odnosi się do pewnego zakresu położeń żuchwy w stosunku do szczęki, gdy zęby przeciwstawne (górne i dolne) są ze sobą w kontakcie. Rozróżnia się okluzję – zwarcie centralne, w którym zęby stykają się ze sobą maksymalną liczbą punktów i okluzję dotylną, doprzednią, boczną, kiedy dochodzi do zmniejszenia kontaktów zębowych. O relacji centrycznej pisaliśmy już tu.

Zwarcie centryczne, według jednej z definicji[1], oznacza kontakty zębów w dotylnym położeniu zwarciowym (kontaktowym) żuchwy, w maksymalnym zaguzkowaniu i na drodze poślizgu pomiędzy tymi pozycjami żuchwy. Za normę zwarciową przyjęto prawidłowe zwarcie centryczne, tzn.:

• jednoczesny kontakt wszystkich zębów bocznych w dotylnym położeniu zwarciowym żuchwy, który jest zgodny z prawidłowym położeniem głów żuchwy w pozycji centralnej
• jednoczesny, wielopunktowy i równomierny kontakt zębów bocznych w maksymalnym zaguzkowaniu, zgodnym z prawidłowym położeniem głów żuchwy w pozycji centralnej
• brak kontaktu w zakresie zębów przednich w dotylnym położeniu zwarciowym żuchwy
• brak kontaktu w obrębie zębów przednich w maksymalnym zaguzkowaniu zębów bez ucisku
• lekki kontakt zębów przednich podczas intensywnego zaciskania zębów w maksymalnym zaguzkowaniu
• brak uchwytnego klinicznie poślizgu centrycznego.

W/w kryteria dotyczą zgryzu prawidłowego, zaburzeń zgryzowych i/lub zębowych.

Zwarcie ekscentryczne

Według tych samych autorów, zwarcie ekscentryczne odnosi się do wszystkich innych położeń i ruchów żuchwy, w których dochodzi do kontaktu zębów łuku górnego i łuku dolnego, bez względu na zasięg ruchu. O prawidłowym zwarciu ekscentrycznym można mówić w przypadku:

• grupowego kontaktu przednich zębów podczas doprzednich i doprzednio-bocznych zwarciowych ekscentrycznych ruchów żuchwy
• prowadzenia siecznego (doprzedniego ruchu zwarciowego z kontaktem obu siekaczy centralnych lub centralnych i bocznych w szczęce)
• prowadzenia bocznego przez kły, czyli z wyłącznym kontaktem kłów podczas granicznych ruchów bocznych lub prowadzenia bocznego grupowego: z jednoczesnym kontaktem w zakresie kłów i guzków policzkowych przedtrzonowców w trakcie granicznych ruchów bocznych
• braku kontaktu w zakresie trzonowców i przedtrzonowców w prowadzeniu siecznym i bocznym przez kły
• braku kontaktu w zakresie trzonowców, guzków podniebiennych przedtrzonowców górnych i językowych guzków przedtrzonowców dolnych w prowadzeniu grupowym.

W/w kryteria dotyczą zgryzu prawidłowego.

Według innej definicji[2], okluzja (artykulacja zwarciowa, zwarcie, zgryz) to wzajemny kontakt (statyczny i dynamiczny) powierzchni żujących zębów przeciwstawnych łuków. Okluzja centralna (zwarcie centralne, okluzja prawidłowa, maksymalne zaguzkowanie, maksymalna interkuspidacja, okluzja statyczna) oznacza wielopunktowy kontakt zębów przeciwstawnych, przy zachowanej wysokości zwarciowej, następujący na skutek równomiernego skurczu mięśni przywodzących i cofających żuchwę.

Krzywe kompensacyjne

Kiedy zęby pozostają w kontakcie, ruchy żuchwy odbywają się po liniach krzywych – ich wyznaczniki stanowią powierzchnie zwarciowe zębów, łuków i tory ruchu wyrostków stawowych żuchwy. To tzw. krzywe kompensacyjne, do których należy krzywa Spee i Monsona.

Krzywa Spee (krzywa okludalna) to krzywizna anatomiczna biegnąca w płaszczyźnie strzałkowej, wyznaczona przez guzki zębów bocznych (biegnąca od wierzchołków kłów dolnych, poprzez guzki policzkowe przedtrzonowców i trzonowców). Jej przebieg, podobnie jak przebieg krzywej Monsona/Wilsona, jest osobniczo zmienny.

Krzywa Monsona (transwersalna) jest linią biegnącą w płaszczyźnie czołowej, która łączy guzki i brzegi sieczne wszystkich zębów naturalnych. W warunkach prawidłowych krzywe kompensacyjne Monsona tworzą linie wypukłe ku dołowi.

Przypisy:
[1] Kleinrok M, Maślanka T, Pihut M. Definicje pojęć dotyczących zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia. Protet Stomatol. 2006;56(1):72-76.
[2] Majewski S. Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzji i funkcje układu stomatognatycznego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.