Relacja centryczna (centric relations, CR)

Relacja centryczna (CR) lub zwarcie centralne to termin odnoszący się do szkieletowo-mięśniowego położenia żuchwy w stosunku do szczęki. Dzięki swojej powtarzalności CR początkowo spopularyzowano jako koncepcję użyteczną podczas wykonywania protez ruchomych, później – także protez stałych. Mimo to relacja centryczna należy do tych zagadnień z zakresu stomatologii i protetyki, które nieustannie budzą wiele kontrowersji. Definicja CR zmieniała się wielokrotnie w ciągu ostatnich dekad; jej ewolucja w czasie stała się źródłem wątpliwości dotyczących znaczenia CR w diagnostyce i leczeniu odtwórczym. Nawet sam termin – z powodu wielu sprzecznych definicji – bywał mylący.[1]

Relacja centryczna

Relacja centryczna (centric relations, CR) obecnie definiowania jest jako stabilna, klinicznie powtarzalna pozycja mięśniowo-szkieletowa, w której wyrostki stawowe żuchwy znajdują się w pozycji najbardziej do góry i do przodu guzka stawowego, przy prawidłowym ustawieniu krążka stawowego (stawu skroniowo-żuchwowego). Peter E. Dawson uzupełnił ją o relaksację dolnej części mięśnia skrzydłowego bocznego i brak bólu/uczucia dyskomfortu przy obciążeniu. CR może zatem dostarczać informacji nt. położenia oraz stanu głów stawowych i krążków stawowych. Relacja centryczna występuje niezależnie od położenia lub obecności zębów.

Ustalenie i weryfikacja relacji centrycznej jest istotnym elementem różnorodnych terapii zwarcia, w tym w rehabilitacji odtwórczej i estetycznej.

Zgodność i niezgodność pozycji MI z pozycją CR

Przed leczeniem konieczna jest ocena stawów skroniowo-żuchwowych (postępowanie zależy m.in. od ich kondycji) oraz ustalenie zakresu leczenia. Jeśli leczeniu odtwórczemu mają być poddane wszystkie zęby (lub większość), pozycja maksymalnego zaguzkowania (MI) powinna być zgodna z pozycją relacji centrycznej (CR). Jeżeli przed rozpoczęciem leczenia MI nie jest z bieżna z CR, konieczna jest dokładna ocena i analiza przeszkód zwarciowych lub kontaktów przedwczesnych, które przyczyniają się do rozbieżności. Morfologia nowych uzupełnień i zrównoważenie okluzji pozwala uzyskać zbieżność pozycji CR z MI. Jeśli inne czynniki są zrównoważone, takie postępowanie umożliwia uzyskanie długookresowej stabilności stawów skroniowo-żuchwowych i łuku zębowego, korzystnie wpływa na trwałość uzupełnienia i wyniki kliniczne.

W przypadkach, w których przed leczeniem (bez względu na planowany zakres terapii) stwierdza się zgodność pozycji relacji centrycznej z pozycją maksymalnego zaguzkowania, w trakcie postępowania należy utrzymać i zachować istniejącą harmonię.

Jeżeli jednak pozycja MI nie jest zbieżna z pozycją CR, wskazane jest przeprowadzenie dodatkowych analiz. W przypadkach, w których potrzeby rekonstrukcyjne są ograniczone (np. tylko do pojedynczych zębów), konieczna jest ocena, które zęby prowadzą do tych rozbieżności. Jeśli za niezgodność pozycji MI i CR odpowiadają zęby przeznaczone do odbudowy, należy dążyć do eliminacji takich przeszkód w trakcie kształtowania nowych uzupełnień. Jeśli w ten sposób uda się usunąć istotne źródło rozbieżności pomiędzy CR a MI, zrównoważenie okluzji może stanowić metodę eliminacji także innych przeszkód występujących na zębach, które nie wymagają odbudowy. Gdy źródło zaburzeń na linii CR–MI nie jest głównie związane z zębami planowanymi do rekonstrukcji, decyzję powinno się podejmować indywidulanie dla każdego przypadku.

CR i „wzajemnie ochraniająca się okluzja”

W optymalnych schematach okluzji, po zwarciu zębów w pozycji relacji centrycznej, wszystkie zęby kontaktują się jednocześnie i z jednakową intensywnością. Szczyty guzków zębów tylnych powinny kontaktować się z odpowiednimi powierzchniami na zębach przeciwstawnych. W warunkach idealnych brzegi sieczne zębów przednich kontaktują się z dołkami językowymi zębów przeciwstawnych. Dzięki temu minimalizowane jest ryzyko zwichnięcia lub bocznego odchylenia żuchwy.

Jednak to występowanie określonych wielozębowych tylnych ograniczników w dużym stopniu wpływa na ochronę przednich zębów w trakcie zagryzania centrycznego, żucia czy zaciskania zębów. W warunkach prawidłowych ponadto, gdy żuchwa wykonuje ruch doprzedni lub na bok i głowy stawowe ulegają równoległemu przesunięciu, zęby przednie kontaktują się z sobą, separując zęby tylne. Przednie zęby odgrywają istotną rolę w ochronie zębów tylnych poprzez ruchy ekscentryczne. Ta koncepcja, odnosząca się do idealnej wzajemnej relacji zębów przednich i tylnych, nazywana bywa „wzajemnie ochraniającą się okluzją”; jej odtworzenie lub dążenie do stworzenia bezpiecznej okluzji, powinno być (w większości przypadków) celem leczenia odtwórczego.

Przypisy:
[1] Palaskar JN, Murali R, Bansal S. Centric relation definition: a historical and contemporary prosthodontic perspective. J Indian Prosthodont Soc. 2013;13(3):149-154.