Ziarniniaki – co to takiego, jak i dlaczego się je leczy?

Choroby miazgi zęba albo też nieprawidłowo lub niedokładnie przeprowadzone leczenie kanałowe czy leczenie próchnicy mogą doprowadzić do rozwoju stanu zapalnego w okolicy wierzchołka korzenia zęba. Jeśli stan ten trwa długo, rozwija się przewlekłe zapalenie tkanek okołowierzchołkowych zęba. Zapalenie to może mieć różny charakter. Jedną z jego postaci jest zapalenie ziarninowe, którego konsekwencją jest powstanie ziarniniaków, czyli skupisk komórek obronnych organizmu i macierzy komórkowej. Komórki układu odpornościowego pojawiają się w okolicy wierzchołkowej korzenia zęba w odpowiedzi na obecność bakterii próchnicotwórczych i wydzielanych przez nie toksyn. Mikroorganizmy wywołujące zapalenie miazgi, w miarę niszczenia tej tkanki, przemieszczają się bowiem w głąb zęba, w kierunku kanału korzeniowego. Wydzielane przez nie toksyny rozpuszczają kość przyzębia. W powstałej przestrzeni pojawiają się bakterie, a w ślad za nimi – walczące z drobnoustrojami komórki układu odpornościowego. Tak właśnie powstaje ziarniniak (określany czasem błędnie nazwą ziarniak).

Ziarniniaki mogą powstawać:

• w okolicy wierzchołka korzenia zęba – najczęściej,
• wzdłuż korzeni zębowych – do takiego rozmieszczenia dochodzi w sytuacji, kiedy korzeń uległ perforacji lub też istnieją kanały boczne odchodzące od kanału głównego,
• na rozwidleniu korzeni w zębach wielokorzeniowych.

Wewnątrz każdego ziarniniaka znajduje się ziarnina, czyli tkanka pojawiająca się w miejscach, w których toczy się proces gojenia ran czy uszkodzeń. Jeśli w zmianie znajduje się tylko ziarnina w różnych stadiach dojrzałości i włosowate naczynia krwionośne, jest to ziarniniak prosty. Kiedy tkankę ziarninową przerastają pasma nabłonka, powstaje ziarniniak nabłonkowy. Z czasem dochodzi do obumarcia środkowej części tej zmiany i powstania we wnętrzu ziarniniaka przestrzeni wypełnionej płynem białkowym. Tak powstaje ziarniniak torbielowaty, który może przekształcić się w torbiel korzeniową zęba. Torbiel może z kolei osiągać duże rozmiary, niszczy kość przyzębia, rozsuwa korzenie sąsiednich zębów i podejrzewana jest o inicjowanie zmian nowotworowych.

Najczęściej ziarniniaki wykrywane są przypadkowo – przy okazji wykonywania zdjęcia rtg – ponieważ nie wywołują żadnych objawów i nie powodują bólu. Jednak rosną (czasem bardzo szybko), niszczą elementy aparatu mocującego ząb w szczęce, takie jak więzadło ozębnej i kość wyrostka zębodołowego, a czasem niszczą też cement i zębinę w korzeniu zęba.

Leczenie ziarniniaków:

• wykorzystuje się tu metody zachowawcze (leczenie kanałowe zęba), inwazyjne i chirurgiczne, jak np. kiretaż, hemisekcja, radisekcja, resekcja korzenia zęba, ekstrakcja zęba oraz wycięcie/wyłyżeczkowanie zmiany; w niektórych przypadkach możliwe jest też leczenie farmakologiczne lub radiologiczne (w przypadku stwierdzenia ziarniniaka olbrzymiokomórkowego),
• zależy od wielkości i umiejscowienia zmiany oraz stanu ogólnego pacjenta,
• zależy też od wieku pacjenta – w przypadku dzieci chirurgiczne usuwanie zmian podejmowane jest w ostateczności, aby nie doprowadzić do zaburzeń w rozwoju i kształtowaniu symetrii twarzoczaszki, oraz aby młody pacjent mógł zachować pełne uzębienie. Unika się też, o ile to możliwe, leczenia radiologicznego.

Z uwagi na to, że nie sposób „na oko” stwierdzić, z jakim typem ziarniniaka ma się do czynienia, a zdjęcie rtg też nie przynosi odpowiedzi, stomatolog może pobrać wycinek tkanki i wysłać do badania histopatologicznego.

Leczenie ziarniniaków jest konieczne, bo zmiany te, choć łagodne, prowadzą do poważnych zniszczeń tkanek i mogą przekształcić się w torbiele korzeniowe. Mogą też stać się rezerwuarem ropy i doprowadzić do powstania przetoki zewnątrz- lub wewnątrzustnej.

Nie wolno też zapomnieć, że ukryty w kości szczęk obszar okołowierzchołkowy zęba, pomimo tego, że jest niewielki, ma kluczowe znaczenie dla zachowania równowagi zdrowotnej całego ustroju – ponieważ tu właśnie ząb, poprzez otwór wierzchołkowy w korzeniu, łączy się z resztą organizmu. I tędy bakterie mogą przedostawać się do krwiobiegu i rozsiewać po całym ustroju.