Zęby po urazie – pierwsza pomoc i badanie kliniczne

Uraz zębów jest jednym ze stanów nagłych w stomatologii; prawidłowa i dokładna diagnoza umożliwia ustalenie właściwego postępowania oraz prognozowanej reakcji miazgi i tkanek przyzębia podczas gojenia. W przypadku każdej sytuacji pourazowej należy zebrać dokładny wywiad lekarski i przeprowadzić badanie kliniczne, uwzględniając ocenę tkanek miękkich i kości twarzoczaszki. Należy opisać wyniki badania klinicznego i radiologicznego, sklasyfikować uraz oraz przekazać zalecenia pacjentowi po urazie.

Uraz zębów – pierwsza pomoc i wywiad lekarski

Na skutek nagłych urazów mechanicznych może dojść do złamania lub zwichnięcia zębów. Przyczyny uszkodzeń są różne, np. nagłe, silne uderzenie (boks), upadki (zwłaszcza u młodszych pacjentów, np. upadek z uderzeniem zębami o twarde podłoże), nagryzienie twardego przedmiotu/uderzenie twardym przedmiotem, wypadki komunikacyjne.

Podczas udzielania pierwszej pomocy pacjentowi po urazie zębów priorytetowo należy traktować krwotok lub trudności z oddychaniem. Szczególnej uwagi wymaga obecność objawów ogólnych towarzyszących urazowi głowy, wymagających leczenia specjalistycznego (wyznacznikami ciężkości urazu może być utrata przytomności, niepamięć zdarzenia i niepamięć wsteczna, bóle głowy).

Wywiad powinien obejmować pytania o:

• podobne urazy w przeszłości i ich leczenie
• czas powstania urazu (determinujący dalsze postępowanie)
• miejsce, w którym nastąpił uraz (np. kontakt z ziemią oznacza konieczność profilaktyki przeciwtężcowej)
• sposób, w jaki doszło do urazu (może sugerować rozmiar i rodzaj uszkodzenia).

Istotny jest również wywiad ogólnomedyczny (w tym choroby/zaburzenia ogólnoustrojowe i narządowe, alergie, leki przyjmowane stale itd.).

Rozbieżności między danymi zebranymi z wywiadu a rozległością lub charakterem uszkodzeń, niespójności dotyczące przyczyny urazu powinny wzbudzić podejrzliwość lekarza dentysty (należy rozważyć możliwość stosowania przemocy fizycznej wobec pacjenta).

Badanie przedmiotowe i badania dodatkowe

W badaniu wewnątrzustnym ocenie podlega stan tkanek twardych wszystkich zębów, zwłaszcza stan tkanek pourazowych; badanie powinno obejmować również ocenę tkanek miękkich i kości twarzoczaszki. Należy określić natężenie i charakter bólu, który zależy od siły urazu i czasu działania bodźca (ból samoistny, ból wyłącznie przy nagryzaniu, opukiwaniu). Stwierdzenie nieprawidłowości okluzyjnych może świadczyć np. o złamaniu kości części twarzowej czaszki. Ocena zębów po urazie powinna objąć m.in. ocenę ruchomości, reakcji na bodźce, opukiwanie pionowe, poziome. W badaniu wewnątrzustnym należy uwzględnić również zęby nieuszkodzone, zwłaszcza sąsiednie i przeciwstawne oraz stan tkanek przyzębia, dziąsła i błony śluzowej jamy ustnej.

W każdym przypadku urazu zęba wskazane jest wykonanie zdjęć rentgenowskich; w diagnostyce urazów bardzo dobrym źródłem informacji jest tomografia CBCT (tomografia komputerowa wiązki stożkowej). Analiza badań obrazowych pozwala potwierdzić lub wykluczyć złamanie korzenia zęba lub kości wyrostka zębodołowego. W karcie badania należy opisać również wynik badania miazgi na żywotność.

Postępowanie po urazie zębów

Bezpośrednio po urazie zębów postępowanie polega na oczyszczeniu tkanek miękkich, usunięciu ewentualnych odłamków zębowych i (jeśli to konieczne) założeniu szwów. Obnażenie miazgi lub zębiny wymaga odpowiedniego zabezpieczenia. Przemieszczone zęby powinno się ustawić prawidłowo w zgryzie i szynować. W przypadku wybicia zęba stałego (po oczyszczeniu i ocenie stanu zębodołu) rozważa się możliwość replantacji (wprowadzenia zęba do zębodołu i unieruchomienia szyną).

W wyniku silnego urazu może dojść do przerwania pęczka naczyniowo-nerwowego i obumarcia miazgi. Martwa miazga w stosunkowo krótkim czasie jest kolonizowana przez bakterie (zwłaszcza beztlenowe), co prowadzi do powstania zgorzeli miazgi. Dlatego postępowanie w urazowym zapaleniu tkanek okołowierzchołkowych powinno uwzględniać badanie żywotności miazgi. Jednak reakcje miazgi bezpośrednio po urazie często są nieprawidłowe – zaleca się przeprowadzenie powtórnego badania po kilku dniach lub tygodniach.

Badanie żywotności miazgi wskazane jest także w przypadku zębów przebarwionych (nieleczonych endodontycznie, bez wypełnień). Uraz może prowadzić do przerwania pęczka naczyniowo-nerwowego i wniknięcia krwi do kanalików zębinowych. Na skutek rozkładu hemoglobiny tworzą się siarczki żelaza, które odpowiadają za przebarwienia koron zębów.