Zanik wyrostka zębodołowego po utracie zęba

Kość wyrostka zębodołowego to struktura podporowa zęba, złożona z blaszki zbitej wraz z otworami dla naczyń i nerwów, blaszki zewnętrznej zbitej oraz kości gąbczastej (pomiędzy blaszkami). W tkance kostnej, również obrębie wyrostków zębodołowych, zachodzą stałe procesy przebudowy i resorpcji. Po utracie zębów – na skutek utraty bodźców czynnościowych – obserwuje się przewagę procesów resorpcji.

Zanik wyrostka zębodołowego znacznie utrudnia skuteczną rehabilitację protetyczną. Ubytki kości mogą dotyczyć wymiaru wertykalnego, horyzontalnego lub ich kombinacji. Na wielkość zaniku wpływa nie tylko utrata zębów, ale wiele innych czynników, w tym ogólny stan zdrowia, wiek pacjenta, zaburzenia czynności narządu żucia, nawyki dietetyczne i higieniczne.

Kość wyrostka zębodołowego i procesy przebudowy

Kość wyrostka zębodołowego zbudowana jest z części organicznej i nieorganicznej. Część organiczna składa się z komórek kostnych (osteoblastów i osteoklastów), część nieorganiczną tworzą głównie sole wapnia (hydroksyapatyty).

Każda kość złożona jest z (powierzchownej) istoty zbitej i położonej głębiej istoty gąbczastej. Korzeń zęba w zębodole otocza warstewka istoty zbitej. Ściany blaszki zbitej zawierają liczne otworki, tzw. sito zębodołowe, przez które do ozębnej przechodzą naczynia krwionośne i chłonne (blaszka zbita graniczy z ozębną). W stanach chorobowych, np. w ostrych stanach zapalnych tkanek okołowierzchołkowych, wysięk przedostaje się przez sito zębodołowe w głąb kości gąbczastej.

Kość pokryta jest dobrze unerwioną tkanką łączną włóknistą – okostną. Na skutek zrównoważonych procesów resorpcji i nawarstwiania kość ulega ciągłej przebudowie. W warunkach nieprawidłowych nasilona czynność osteoklastów może przyczyniać się do zaniku  (osteoporosis) lub resorpcji kości (osteolysis). Zanik obserwowany jest np. w bezzębiu i w chorobach przyzębia, resorpcja towarzyszy ziarniniakom okołowierzchołkowym, torbielom i nowotworom.

Nadczynność osteoblastów albo zahamowanie fizjologicznych procesów niszczenia kości może prowadzić do zagęszczenia utkania kostnego (osteosclerosis).

Zanik wyrostka zębodołowego

Szybkość i rozległość zaniku wyrostka zębodołowego zależą od wielu czynników i mogą być inne w każdym przypadku.

Niektórzy autorzy postrzegają zanik wyrostka zębodołowego jako przewlekły, miejscowy proces patologicznej przebudowy kostnej, na którą wpływają m.in. żywotność komórek kostnych, czynniki biochemiczne (ogólne i miejscowe) i czynniki fizyczne (ucisk na kość). Zdaniem innych, poekstrakcyjne zjawiska w wyrostku zębodołowym są podobne do procesów w złamaniach kości i obejmują:

• pierwotne formowanie skrzepu w zębodole
• organizację skrzepu przez proliferację młodej tkanki łącznej
• stopniowe zastępowanie tkanki łącznej włóknami kostnymi
• przebudowę przez resorpcję oraz zastępowanie kości niedojrzałej przez dojrzałą
• epitelizację i gojenie powierzchni z jednoczesną regeneracją.

Zanik grzbietu wyrostka zębodołowego jest najbardziej gwałtowny w czasie pierwszych miesięcy po ekstrakcji, ale proces może mieć bardzo przewlekły przebieg i prowadzić do całkowitej utraty struktury kostnej wyrostka zębodołowego.

Stopień zaniku wyrostka zębodołowego

Stopień zaniku wyrostka zębodołowego zależy m.in. od czasu, jaki upłynął od ekstrakcji oraz od wieku pacjenta. Na procesy kostnej przebudowy wpływa w dużym stopniu żywotność wyspecjalizowanych komórek kostnych. Jednak okres żywotności osteoblastów i osteoklastów jest krótszy niż okres życia ludzkiego, dlatego ich ciągła dostępność zależy od zdolności komórek progenitorowych do ich wytwarzania. Ta, w miarę procesu starzenia się, może ulec ograniczeniu, podobnie jak czynność lub wrażliwość komórek kostnych na działanie czynników pobudzających.

Wielkość zaniku wyrostka zębodołowego warunkują także siły fizyczne działające na jego powierzchnię. Zanik kostny może być skutkiem przeciążenia (ucisk prowadzący do zmian objętości wyrostka i przerostu błony śluzowej) lub niedociążenia (brak bodźców charakterystycznych dla prawidłowego procesu żucia).

Zanik wyrostka zębodołowego to złożony proces, w którym uczestniczą liczne czynniki – zarówno poznane, jak i nieustalone. O ile to możliwe, należy dążyć do wyeliminowania tych czynników, które sprzyjają zanikom wyrostka zębodołowego lub zwiększają ich stopień.