Rtęć, ołów i kadm – ryzyko w zawodzie stomatologa

Praca lekarza stomatologa i pomocniczego personelu stomatologicznego związana jest z różnorodnymi obciążeniami zdrowotnymi, m.in. konsekwencjami oddziaływania metali ciężkich, zwłaszcza par rtęci. Wykazano, że rtęć może tygodniami lub miesiącami pozostawać w organizmie, przy czym jej szkodliwość zależy od formy chemicznej, ilości, drogi i czasu narażenia oraz od indywidulanej podatności.

Zawodowe narażenie na rtęć w stomatologii

Rtęć od niemal 200 lat jest składnikiem amalgamatu stomatologicznego, którego użycie, co prawda, zmniejsza się w krajach rozwiniętych, jednak w krajach rozwijających się wciąż utrzymuje na wysokich poziomach.

Rtęć stanowi (dokładnie ta sama, która znajdowała się w wycofanych już rtęciowych termometrach) ok. połowy całkowitej masy amalgamatu (pozostałe składniki: srebro, cyna, miedź, cynk, także kadm i in). W wyniku narażenia przez układ oddechowy rtęć z płuc przedostaje się do krwiobiegu, następnie do mózgu i nerek. Personel stomatologiczny narażony jest przede wszystkim na pary w czasie przygotowania, odbudowy i usuwania amalgamatu dentystycznego.

Trwałość wypełnień amalgamatowych jest zmienna, średnio wynosi ok. 10 lat. Po zakończeniu okresu użytkowania konieczne jest usunięcie amalgamatu – za pomocą wiertła stomatologicznego o dużej prędkości. Wyniki badań wskazują, że narażenie personelu na opary rtęci może utrzymywać się do godziny po zabiegu (z wykorzystaniem wiertarki o dużej prędkości).

Wykazano, że nadmierne zawodowe narażenie na pary rtęci metalicznej może powodować zmiany neurobehawioralne i uszkodzenie nerek. Rtęć wykazuje także działanie miażdżycorodnie i hipertensyjnie (które może być wtórne do jej działania nefrotoksycznego). Zaobserwowano ponadto, że rtęć może wywierać negatywny wpływ na czynność grasicy.

W ostatnich latach zwraca się uwagę na związek między narażeniem na rtęć a drżeniem mięśniowym. Rtęć jest także słabym czynnikiem alergizującym; kontakt z solami rtęci może przyczyniać się do nadwrażliwości i kontaktowego zapalenia skóry lub reakcji nadwrażliwości typu IV. Na typowe objawy alergii składają się: wysypka pokrzywkowa/rumieniowa, świąd (twarz, zgięcia kończyn) oraz progresja do zapalenia skóry. U stomatologów i personelu stomatologicznego stosunkowo rzadko występuje alergia na rtęć (częściej u kobiet). W diagnostyce stosuje się test immunostymulacji limfocytów pamięci MELISA i testy płatkowe skórne.

Od 2018 r. obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/852^[1], zgodnie z którym od 1.07.2018 r. nie można używać amalgamatu stomatologicznego w leczeniu zębów mlecznych, w leczeniu stomatologicznym dzieci w wieku poniżej 15 lat i kobiet w ciąży lub matek karmiących, z wyjątkiem sytuacji, które lekarz dentysta uzna za absolutnie niezbędne (ze względu na szczególne potrzeby medyczne pacjenta).

Ołów i kadm – zawodowe zagrożenia w stomatologii

Praca personelu stomatologicznego wiąże się z narażeniem na pyły i opary zawierające metale ciężkie, w tym na ołów i kadm.

Kadm przedostaje się do organizmu człowieka poprzez układ oddechowy (osadza się w oskrzelach i pęcherzykach płucnych), możliwa jest także kumulacja kadmu za pośrednictwem układu pokarmowego.

Kadm należy do metali bardzo toksycznych, o długim okresie półtrwania; może uszkadzać nerki, wątrobę, kości, prowadzić do niedokrwistości i niepłodności. Kadm gromadzi się ponadto w śliniankach, tarczycy i trzustce; obciążone są również składniki morfotyczne krwi, zwłaszcza limfocyty (warunkujące odporność osobniczą).

Ołów może działać toksycznie niemal na wszystkie układy i narządy; uszkadzać nerki, serce, wątrobę, płuca, wpływać neurotoksycznie, mutagennie i genotoksycznie. Jego działanie hematotoksyczne związane jest z hamowaniem syntezy hemu (co prowadzi do anemii) – ołów hamuje aktywność ALAD (dehydratazy kwasu δ-aminolewulinowego) i ferrochelatazy.

Toksyczne działanie na organizm występuje nawet przy niskich stężeniach ołowiu we krwi. Ołów może łatwo przechodzić przez łożysko.

Do wchłaniania ołowiu dochodzi przede wszystkim przez przewód pokarmowy i oddechowy; metal (po wchłonięciu) przedostaje się do krwi i gromadzi w tkankach miękkich; w układzie kostnym może kumulować się latami.

Przypisy:
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/852 z dnia 17 maja 2017 r. w sprawie rtęci oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1102/2008.