Przestrzenie międzypowięziowe głowy i szyi jako drogi szerzenia się stanów zapalnych

Stany zapalne mogą szerzyć się wieloma drogami, zarówno przez naczynia krwionośne, jak i przez przylegające przestrzenie. Bardzo często zakażenia w obrębie głowy i szyi szerzą się poprzez znajdujące się w tej okolicy przestrzenie międzypowięziowe. Znajomość położenia przestrzeni głowy i szyi oraz ich połączeń z innymi przestrzeniami ciała jest konieczna dla przewidywania ryzyka szerzenia się tego zakażeń, ponieważ mogą one stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia, szczególnie u pacjentów z grup ryzyka. Znając położenie przestrzeni można także w niektórych przypadkach podejrzewać obecność ukrytych zakażeń w głębokich przestrzeniach międzypowięziowych. 

PRZESTRZEŃ PODJĘZYKOWA (spatium sublinguale)

Jest ona ograniczana od przodu i od dołu przez mięśnie bródkowo-językowy i bródkowo-gnykowy. Górną granicę przestrzeni podjęzykowej stanowi błona śluzowa dna jamy ustnej, natomiast od tyłu brak jest ograniczenia.

Przestrzeń podjęzykowa zawiera

• nerw językowy
• żyła językowa
• tętnica językowa
• przewód ślinianki podjęzykowej

PRZESTRZEŃ PODBRÓDKOWA (spatium submentale)

Przestrzeń ta zawarta jest pomiędzy przyśrodkowymi brzegami przednich brzuśców mięśni dwubrzuścowych, które zbiegają się w kierunku żuchwy, a są rozbieżne w kierunku kości gnykowej. Ma ona kształt trójkąta, którego podstawą jest kość gnykowa, a wierzchołek umiejscowiony jest na żuchwie. Od góry przestrzeń podbródkową ogranicza mięsień żuchwowo-gnykowy, a od dołu blaszka powierzchowna powięzi szyi. W obrębie przestrzeni tej zawarta jest luźna tkanka łączna oraz węzły chłonne podbródkowe.

PRZESTRZEŃ PODŻUCHWOWA (spatium submandibulare)

Kolejną przestrzenią o kształcie trójkąta jest przestrzeń podżuchwowa, która jest ograniczana przez dolny brzeg trzonu żuchwy i brzuśce mięśnia dwubrzuścowego. Jej dno stanowi mięsień żuchwowo-gnykowy, a górną granicą są blaszka powierzchowna powięzi szyi, tkanka podskórna, mięsień szeroki szyi oraz skóra.

Zawarte są w niej:

• ślinianka podżuchwowa.
• węzły chłonne podżuchwowe.
• tętnica twarzowa.
• żyła twarzowa.

Przestrzeń podżuchwowa jest połączona z okolicą podjęzykową oraz przestrzenią środkową szyi.

PRZESTRZEŃ SKRZYDŁOWO-ŻUCHWOWA (spatium pterygomandibulare)

Ograniczenia tej przestrzeni stanowią od góry rozcięgno międzyskrzydłowe (aponeurosis interpterygoidea), od przodu szew policzkowo-gardłowy, natomiast od boku gałąź żuchwy, a od strony przyśrodkowej granicą jest mięsień skrzydłowy przyśrodkowy.

W przestrzeni tej znajdują się:

• nerw zębodołowy dolny.
• tętnica zębodołowa dolna
• żyła zębodołowa dolna.
• luźna tkana łączna

Przestrzeń skrzydłowo-żuchwowa wykazuje połączenia z następującymi strukturami:

• dołem skrzydłowo-podniebiennym
• dołem podskroniowym
• jamą czaszki
• przestrzenią przygardłową
• ciałem tłuszczowym policzka

PRZESTRZEŃ ZAŻUCHWOWA (spatium retromandibulare)

Granice tej przestrzeni stanowi od przodu brzeg tylny gałęzi żuchwy (wraz z przyczepami mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego i mięśnia żwacza), od tyłu wyrostek sutkowaty i mięsień mostkowo-sutkowo-obojczykowy. Bocznym ograniczeniem tej przestrzeni jest powięź przyuszniczo-żwaczowa, a przyśrodkowym wyrostek rylcowaty i mięśnie, dla których stanowi on miejsce przyczepu (rylcowo-gnyowy, rylcowo-językowy, rylcowo-gardłowy ). Górną granicą tej przestrzeni jest przewód słuchowy zewnętrzny.

W przestrzeni zażuchwowej znajdują się

• ślinianka przyuszna
• naczynia i nerwy przechodzące przez miąższ ślinianki przyusznej, takie jak:
• nerw twarzowy, tworzący tam splot wewnątrzprzyuszniczy ( plexus intraparotideus)
• żyła zażuchwowa
• tętnica szyjna zewnętrzna, która oddaje tętnicę uszną tylną oraz tętnicę poprzeczną twarzy, tętnicę skroniową powierzchowną oraz tętnicę szczękową
• węzły chłonne przyusznicze

PRZESTRZEŃ PRZYGARDŁOWA (spatium parapharyngeum)

Przednie ograniczenie tej przestrzeni stanowi szew skrzydłowo-żuchwowy, a tylne wyrostek rylcowaty i mięśnie, dla których jest on przyczepem (rylcowo-gnykowy, rylcowo-językowy i rylcowo-gardłowy, które otacza rozcięgno rylcowo-gardłowe). Przestrzeń przygardłowa jest ograniczona z boku mięśniem skrzydłowym przyśrodkowym i rozcięgnem międzyskrzydłowym, a od strony przyśrodkowej mięśniem dźwigaczem podniebienia miękkiego, mięśniem napinaczem podniebienia miękkiego oraz mięśniem górnym zwieraczem gardła.

W przestrzeni przygardłowej znajdują się następujące naczynia krwionośne oraz nerwy:

– tętnica szyjna wewnętrzna
– tętnica szyjna wspólna
– nerw językowo-gardłowy (IX)
– nerw błędny (X)
– nerw dodatkowy (XI)
– nerw podjęzykowy (XII)
– część szyjna pnia współczulnego

Omawiana przestrzeń jest połączona z(e):

• śródpiersiem
• przestrzenią zażuchwową
• przestrzenią zagardłową
• przestrzenią podskroniową

PRZESTRZEŃ ZAGARDŁOWA (spatium retropharyngeum)

Przestrzeń ta jest zawarta pomiędzy powięzią tylnej ściany gardła, a blaszką przedkręgową powięzi szyi. Przestrzeń ta zawiera luźną tkankę łączną oraz zagardłowe węzły chłonne, zbierające chłonkę z okolic jamy nosowej, zatok przynosowych i gardła. W przypadku objęcia węzłów chłonnych w przestrzeni zagardłowej ostrą infekcja może tworzyć się ropień zagardłowy, co jest szczególnie niebezpieczne ze względu na połączenie przestrzeni zagardłowej ze śródpiersiem górnym i tylnym.

PRZESTRZEŃ SKRONIOWA (spatium temporale)

Dolnym ograniczeniem przestrzeni skroniowej jest grzebień podskroniowy, a górnym powięź skroniowa. Od przodu granicę tej przestrzeni stanowi powierzchnia skroniowa kości jarzmowej, natomiast od tyłu dół skroniowy oraz powięź powierzchowna.

W przestrzeni tej znajdują się:

• mięsień skroniowy pokryty powięzią skroniową
• luźna tkanka łączna
• tkanka tłuszczowa.

Bibliografia:

1. Head and Neck Anatomy for Dental Medicine, Eric Baker, Michael Schuenke, Erik Schulte, Udo Schumacher, Thieme, 2010
2. Ear, Nose, and Throat Diseases: With Head and Neck Surgery, Hans Behrbohm,Oliver Kaschke, Tadeus Nawka, Andrew Swift, wyd. 3. Thieme, 2009
3. Otolaryngologia kliniczna. red. A. Zakrzewski. PZWL, 1981.