Powikłania leczenia ortodontycznego

Leczenie ortodontyczne obarczone jest stosunkowo małym ryzykiem powikłań; najczęściej obserwowane są łagodne zmiany ograniczone do jamy ustnej i jej okolic. Ryzyko można minimalizować m.in. przez prawidłowe postępowanie przed i w trakcie leczenia. Leczenie poprzedza wnikliwe badanie, wywiad lekarski i szczegółowy instruktaż użytkowania aparatu oraz zasad higieny jamy ustnej i aparatu. Nie wolno zapominać, że prawidłowy przebieg terapii i jej wyniki zależą od ścisłego przestrzegania zaleceń lekarskich, regularnych wizyt kontrolnych, a także – gdy to konieczne – wizyt dodatkowych (w przypadku uszkodzenia aparatu, podrażnień/zmian na błonie śluzowej jamy ustnej itp.).

O ryzyku ewentualnych powikłań każdy pacjent informowany jest przed rozpoczęciem leczenia ortodontycznego (pacjent powinien wyrazić na nie zgodę po zapoznaniu się z planem terapeutycznym).

Odwapnienia zębów i urazy błony śluzowej

Do miejscowych powikłań leczenia ortodontycznego należą odwapnienia i próchnica zębów. Komplikacje dotyczące tkanek zębów najczęściej są następstwem nieprawidłowej techniki szczotkowania zębów, niewystarczającej częstotliwości zabiegów higienicznych, stosowania diety próchnicotwórczej i/lub podatności osobniczej.

Elementy aparatów ortodontycznych mogą przyczyniać się do dyskomfortu, podrażnień i urazów błony śluzowej jamy ustnej; czasem dochodzi do owrzodzeń śluzówki warg i policzków. Ryzyko powikłań tego rodzaju redukowane jest przez dokładne zagięcie elementów drucianych aparatów oraz stosowanie specjalnych wosków ochronnych lub silikonu ortodontycznego do oklejania zamków, okolic pierścieni i innych części aparatu podrażniających tkanki.

Każdy przypadek zagłębiania elementów aparatu w tkanki miękkie powinien być niezwłocznie zgłaszany ortodoncie.

Uszkodzenia szkliwa i zapalenie dziąseł

W przypadku leczenia aparatem stałym zamki ortodontyczne przyklejane są do szkliwa z zastosowaniem techniki wytrawiania szkliwa (podobnie jak przy wypełnieniach kompozytowych). Oczywiście mocowanie zaczepów ortodontycznych na zębach ma charakter tymczasowy – po zakończeniu aktywnej fazy leczenia aparat jest zdejmowany, zamki/rurki/pierścienie odklejane od szkliwa w sposób mechaniczny, a zęby oczyszczane z pozostałego kleju (klej jest zeszlifowywany). W wyniku mechanicznego usuwania kompozytu może dojść do uszkodzeń – pęknięć szkliwa widocznych mikroskopowo. Następstwem takich zabiegów może być nie tylko powstanie nowych uszkodzeń, ale też powiększenie pęknięć już istniejących oraz zwiększenie „chropowatości” powierzchni szkliwa. Ryzyko redukuje stosowanie odpowiednich, łagodnych dla szkliwa narzędzi do usuwania kleju ortodontycznego; wskazane jest również stosowanie preparatów wzmacniających strukturę szkliwa.

Stałe aparaty ortodontyczne, których elementy tworzą miejsca retencyjne dla resztek pokarmowych i bakterii, mogą utrudniać utrzymanie właściwego poziomu higieny jamy ustnej. Tymczasem – w trakcie leczenia aparatem stałym – płytka nazębna stanowi główny czynnik etiologiczny zapalenia dziąseł przebiegającego z obrzękiem, bólem, krwawieniem. W kolejnym stadium może dojść do przerostu dziąseł i powstawania tzw. kieszonek rzekomych. Jednak wyniki badań wskazują, że ortodontyczne przesuwanie zębów u pacjentów bez płytki nazębnej nie wywołuje zapalenia dziąseł. W tym przypadku minimalizacja ryzyka powikłań leczenia ortodontycznego leży w gestii pacjenta – w jego motywacji do utrzymywania higieny jamy ustnej na właściwym poziomie oraz do przestrzegania zaleceń lekarskich.

Resorpcja korzeni, alergia i nawrót wady

Leczenie ortodontyczne może prowadzić do zewnętrznej okołowierzchołkowej resorpcji korzeni zębów, związanej z niedokrwieniem w okolicy ucisku przesuwanego zęba na kość. Według szacunków, w trakcie dwuletniego leczenia aparatami stałymi dochodzi do skrócenia korzeni średnio o 2–3 mm. Resorpcja (w badaniach radiologicznych) obserwowana jest także w przebiegu poszerzania łuków zębowych aparatami zdejmowanymi. Przerwy w przykładaniu sił (2–3 miesiące z łukiem biernym) mogą ograniczać uszkodzenia i zmniejszać zakres resorpcji. Wśród możliwych powikłań wymienić należy również przejściowe zwiększenie ruchomości zębów (zwykle bez zagrożenia dla utrzymania zęba pod warunkiem utrzymania reżimu higienicznego).

Do innych, rzadkich powikłań leczenia ortodontycznego należy alergia na elementy aparatu ortodontycznego, najczęściej na nikiel (w przypadku potwierdzonej alergii można stosować zamki bezniklowe). Ponadto może dojść do nawrotu wady, tzn. częściowego lub całkowitego powrotu zębów lub żuchwy do stanu wyjściowego – można temu zapobiegać, stosując aparaty retencyjne („bierne”, które utrzymują efekt leczenia).

Źródła:
– Manuelli M, Marcolina M, Nardi N et al. Oral mucosal complications in orthodontic treatment. Minerva Stomatol. 2019;68(2):84-88.
– Travess H, Roberts-Harry D, Sandy J. Orthodontics. Part 6: Risks in orthodontic treatment. Br Dent J. 2004;196(2):71-77.
– Talic NF. Adverse effects of orthodontic treatment: A clinical perspective. Saudi Dent J. 2011;23(2):55–59.