Diagnostyka laboratoryjna w praktyce stomatologicznej

Wśród badań laboratoryjnych przydatnych w praktyce stomatologicznej wymienia się morfologię krwi z rozmazem, OB, CRP, ASO (antystreptolizyny O), badanie układu krzepnięcia i fibrynolizy, glikemię, stężenie kreatyniny, stężenia aminotransferaz, przeciwciała anty-HCV, przeciwciała anty-HIV, oznaczenie antygenu HBs, jonogram, lipidogram oraz badanie ogólne moczu. Niewielkie zabiegi z zakresu stomatologii, chirurgii stomatologicznej czy protetyki, wykonywane u zdrowych pacjentów w warunkach ambulatoryjnych w znieczuleniu miejscowym lub przewodowym, zazwyczaj nie wymagają wykonywania większości badań dodatkowych. Podstawą kwalifikacji jest badanie podmiotowe i przedmiotowe, które – zależnie od wyniku – można poszerzyć o diagnostykę laboratoryjną umożliwiającą stratyfikację ryzyka powikłań.

Rozległość interwencji, prawdopodobieństwo okołooperacyjnej utraty krwi, zabieg w znieczuleniu ogólnym i/lub choroby współistniejące wiążą się z koniecznością przeprowadzenia diagnostyki laboratoryjnej przed planowaną procedurą.

Wskazania do badań laboratoryjnych w stomatologii

Badania laboratoryjne przed leczeniem inwazyjnym w obrębie kości szczękowych wykonywane są u seniorów – podeszły wiek związany jest ze zjawiskiem wielochorobowości, która może istotnie komplikować postępowanie stomatologiczne. Pogłębiona diagnostyka i analiza wybranych parametrów laboratoryjnych niezbędna jest również u pacjentów chorych przewlekle.

Na decyzję o wykonaniu laboratoryjnych badań dodatkowych przed zabiegami inwazyjnymi wpływa głównie ocena ryzyka, wieku i stanu chorego. Najczęściej zleca się wykonanie morfologii krwi. Przed zabiegiem w znieczuleniu ogólnym konieczna jest ocena anestezjologiczna.

Ocena przedoperacyjna skupia się zwykle na czterech podstawowych układach, których funkcjonowanie narażone jest na największe obciążenia okołooperacyjne:

• układ sercowo-naczyniowy
• układ oddechowy
• układ moczowo-płciowy
• układ wydzielania wewnętrznego: do chorób współistniejących, które mogą modyfikować postępowanie przedzabiegowe i wybór znieczulenia należą głównie cukrzyca (i inne choroby metaboliczne) oraz zaburzenia hormonalne związane z czynnością nadnerczy i tarczycy.

Wyższe ryzyko okołooperacyjne towarzyszy głównie chorobom układu sercowo-naczyniowego, w szczególności z chorobie niedokrwiennej serca i objawowej niewydolności serca, a także z chorobom płuc.

Chirurgia szczękowa i ryzyko powikłań

Zabiegi z zakresu chirurgii szczękowej, jak każda operacja, obarczone są ryzykiem powikłań, dlatego wskazania do przeprowadzenia podstawowej diagnostyki laboratoryjnej mogą istnieć również u zdrowych pacjentów.

Podstawę kwalifikacji do zabiegu stanowi badanie podmiotowe (wywiad lekarski) i przedmiotowe (stan ogólny i stan miejscowy).

Należy zaznaczyć, że zabiegi z zakresu chirurgii szczękowo-twarzowej rzadko wywierają obciążający wpływ na stan ogólny pacjenta. Poważne powikłania występują głownie w bezpośrednim okresie pooperacyjnym i mogą wiązać się nie tylko z samym zabiegiem, ale ze znieczuleniem lub chorobami współistniejącymi i innymi obciążeniami. Powikłaniom można zapobiegać przez prawidłową kwalifikację i przedoperacyjne przygotowanie pacjenta, dobór właściwego znieczulenia oraz nadzór i monitoring śródoperacyjny.

Badania laboratoryjne przed interwencją stomatologiczną

W przypadku przewidywanej utraty krwi zleca się badanie grupy krwi, morfologię i poziom płytek. Wśród procedur stomatologicznych związanych z dużym ryzykiem utraty krwi wymienia się:

• ekstrakcje mnogie (>3 zęby);
• procedury z wytworzeniem płata, np. wydłużanie korony klinicznej, chirurgiczna ekstrakcja zęba poprzez dłutowanie zewnątrzzębodołowe z wytworzeniem płata śluzówkowo-okostnowego i in.;
• gingiwektomię;
• pobranie materiału do badania histopatologicznego (biopsja).

Zabiegi związane z ryzykiem utraty krwi mogą wymagać wykonania badania laboratoryjnego krwi żylnej w celu oceny wydolności układu hemostazy. Zaburzenia krzepnięcia mogą wiązać się z niedoborem witaminy K, leczeniem antykoagulantami, inhibitorami czynników krzepnięcia i lekami przeciwpłytkowymi oraz z chorobami wątroby (u pacjentów z chorobami wątroby wykonuje się także próby wątrobowe – aktywność aminotransferaz). Ocenie podlega: liczba płytek krwi, czas protrombinowy (PT), czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT), międzynarodowy współczynnik znormalizowany (INR).

Wiek pacjenta może być wskazaniem do wykonania morfologii krwi, u starszych pacjentów istotne są również stężenia mocznika i kreatyniny. Chorym z cukrzycą przed zabiegiem chirurgicznym zaleca się badania stężenia glukozy, sodu i potasu, mocznika i kreatyniny we krwi.

Badania ogólne moczu wykonywane są u pacjentów z chorobami dróg moczowych lub przy podejrzeniu zakażenia układu moczowo-płciowego. W niepowikłanych przypadkach diagnostyka sprowadza się zazwyczaj do badania czynności wydzielniczej (gęstość względna moczu), zawartości kreatyniny i mocznika we krwi. Przy podejrzeniu zaburzenia czynności nerek powinno się wykonać próby oceniające wydolność kłębuszków i kanalików nerkowych.

Źródła:

– Aniko‑Włodarczyk M, Trybek G. Jak bezpiecznie przeprowadzić zabiegi z dziedziny chirurgii stomatologicznej u pacjentów przyjmujących leki wpływające na układ krzepnięcia krwi? Mag. Stomatol. 2019; 1(312):88-91.
– NICE guideline: Routine preoperative tests for elective surgery, 2016.
– Dziadek H. Chirurgia stomatologiczna i szczękowo-twarzowa. Repetytorium. Podręcznik dla kandydatów do LDEK, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.