Probiotyki w praktyce stomatologa – stary/nowy sojusznik w starciu z chorobami jamy ustnej

Według Światowej Organizacji Zdrowia probiotyki to żywe drobnoustroje, które po podaniu przynoszą korzyść organizmowi, w którym się znalazły. Profity z podania probiotyków odnosi nie tylko mikroflora jelitowa, ale cała mikrobiota ustroju – także mikrobiom jamy ustnej. Probiotyki wykorzystywano od wieków w zapobieganiu różnym schorzeniom i w ich leczeniu. Współcześnie na nowo odkrywane są w stomatologi – nie tylko w kontekście zastosowań do leczenia chorób jamy ustnej i w profilaktyce próchnicy. Obecnie dla probiotyków znajdą zastosowanie specjaliści z prawie każdej dziedziny stomatologii i nauk jej pokrewnych.

Stomatolog może zaordynować stosowanie probiotyków w następujących celach:

• do przywrócenia zachwianej równowagi biologicznej w ogólnym mikrobiomie jamy ustnej lub mikrobiocie niszowej, która zasiedla jedynie wybrany obszar jamy ustnej czy zaledwie fragment konkretnej struktury, np. korzenie zęba;
• do kontroli aktywności innych gatunków drobnoustrojów jamy ustnej;
• do zasiedlania wyjałowionej leczeniem jamy ustnej pożytecznymi dla zdrowia bakteriami;
• do wspomagania procesów biologicznych służących regeneracji miękkich lub twardych tkanek jamy ustnej;
• do profilaktyki, np. próchnicy, zapaleń śluzówki jamy ustnej czy rozwoju zapaleń tkanek okołowierzchołkowych.

Jak probiotyki działają w jamie ustnej?

W jamie ustnej probiotyki wytwarzają korzystny dla gospodarza biofilm, który pokrywając poszczególne struktury miękkie i twarde tego obszaru uniemożliwia (a przynajmniej bardzo dobrze utrudnia) zasiedlenie tkanek jamy ustnej przez niekorzystne lub patogenne gatunki mikroorganizmów.

Role i sposoby działania dobrych bakterii w jamie ustnej są rozmaite:

• działają immunomodulująco;
• zmniejszają odpowiedź zapalną;
• wytwarzają substancje przeciwdrobnoustrojowe;
• zabezpieczają przed infekowaniem nabłonka wyściełającego jamę ustną przez hamowanie aktywności patogenów;
• przylegają do błony śluzowej jamy ustnej;
• stymulują immunoglobuliny i współzawodnictwo z inną florą, w tym z potencjalnymi patogenami.

Dobre bakterie w jamie ustnej – praktyczne zastosowania w różnych specjalnościach stomatologii

W endodoncji:

• Do zmniejszania wzrostu patogenów w biofilmie tworzącym się w zębach wymagających leczenia endodontycznego, które mogą powodować zębopochodne zakażenia odogniskowe, np. Enterococcus faecalis czy Candida albicans[1].
• Do wyeliminowania szkodliwych bakterii beztlenowych z drobnych kanałów korzeniowych (a także kanalików zębinowych) lub przynajmniej zmniejszenia ich liczby, kiedy patogenów tych nie da się usunąć mechanicznie z powodu cienkości kanału lub jego silnego zakrzywienia, a stosowanie środków dezynfekujących może nie wyeliminować wszystkich patogenów podczas leczenia kanałowego, natomiast użycie antybiotyków może doprowadzić do śmierci lub uszkodzenia fibroblastów znajdujących się w ozębnej[2][3].

W periodontologii:

• Do wspomagania leczenia zapalenia przyzębia i zapobiegania utracie kości przyzębia[4].

W protetyce:

• Do zapobiegania rozwojowi kandydozy u osób noszących protezy i do wspomagania leczenia stomatopatii protetycznych[5].

W implantologii:

• Do zapobiegania periimplantitis oraz wspomagania leczenia istniejących stanów zapalnych wokół implantów. Co ciekawe, stosowanie probiotyków poprawiło stan tkanek wokół implantu nie tylko u osób, u których wystąpił stan zapalny w błonie śluzowej, ale także u osób bez zakażenia okołowszczepowego[6].

W stomatologii zachowawczej

• Do zapobiegania próchnicy i tzw. inżynierii biofilmu, w ramach której poprzez podanie probiotyków modeluje się/programuje pożądany dla zdrowia jamy ustnej skład biofilmu pokrywającego tkanki jamy ustnej i zęby i w ten sposób nie dopuszcza się do rozwoju populacji bakterii próchnicy[7],[8]. Probiotyki traktowane są tu jak suplement diety, który pomaga ślinie zachować jej właściwości buforujące, a dzięki produkcji bakteriocyn (bakteryjnych antybiotyków) oraz enzymów szczepy probiotyczne utrudniają lub uniemożliwiają patogennym bakteriom osadzenie się na tkankach jamy ustnej i tworzenie biofilmu będącego wstępem do płytki nazębnej i do rozwoju próchnicy[9]. Probiotyki potrafią również wpływać na zmianę ekspresji genów bakterii próchnicy[10].
• Do zapobiegania halitozie (nieprzyjemnemu zapachowi z ust) i wspomagania leczenia tej przypadłości[11].
• Do profilaktyki zakażenia kandydozą[12].

W ortodoncji:

• Do zapobiegania demineralizacji szkliwa pod zamkami oraz w profilaktyce tworzenia płytki nazębnej – dzięki temu wokół zamków, ligatur i drutów nie tworzy się obfita warstwa biofilmu, a jego narastanie jest kontrolowane przez dobre bakterie w jamie ustnej[13].
• Do zapobiegania pojawieniu się halitozy u osób noszących aparaty ortodontyczne i wspomagająco w leczeniu przykrego zapachu z ust[14], a także do usprawniania właściwości buforujących śliny[15].

Przypisy:

[1]https://www.ijmm.org/article.asp?issn=0255-0857;year=2019;volume=37;issue=1;spage=5;epage=11;aulast=Bohora
[2]https://www.journalijar.com/article/10814/concept-of-probiotics-in-endodontics/
[3]https://www.researchgate.net/publication/285996981_Antibiotics_as_an_intracanal_medicament_in_endodontics
[4]https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jcpe.12838
[5]https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jopr.12198
[6]https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jre.12264
[7]https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/eos.12528
[8]https://www.karger.com/Article/Abstract/455377
[9]https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs12602-020-09652-9
[10]https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jcmm.13496
[11]https://link.springer.com/article/10.1007/s12602-019-9521-4
[12]https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3760351/
[13]https://mansapublishers.com/index.php/jofr/article/view/2058/1647
[14]https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1752-7163/ab1c81/meta
[15]https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0889540618305432