Deformacje układu stomatognatycznego i tkanek twarzoczaszki

Przyczyną ubytków/deformacji układu stomatognatycznego i części twarzowej czaszki mogą być wady wrodzone (np. wady związane ze wzrostem szczęk) lub wady nabyte (np. pourazowe, po leczeniu chirurgicznym nowotworów). Na zniekształcenia tkanek składają się zmiany ilościowe i jakościowe, zróżnicowane ze względu na zakres i topograficznie. Zmiany morfologiczne wiążą się z zaburzeniami czynnościowymi, dotyczącymi funkcji mowy, żucia, połykania, oddychania; wpływają również na stan psychiczny. Charakter i natężenie zaburzeń zależą od umiejscowienia zmian, ich rozległości i etiologii.

Deformacje i ubytki tkanek twarzoczaszki – przyczyny i lokalizacja

Zniekształcenia tkanek środkowego piętra twarzy (kości szczęki i podniebienia) mogą być skutkiem operacyjnego leczenia nowotworów, niektórych wad wrodzonych i urazów. Najczęściej obserwuje się deformacje twarzy, okolicy policzkowej, podnosowej i warg. Ubytki podniebienia i połączenia jamy ustnej z jamą nosową wiążą się z zaburzeniami funkcji mowy, a także połykania (treść pokarmowa i płyny przedostają się do jamy nosowej). Może dojść do ograniczenia ruchów w stawach skroniowo-żuchwowych.

Deformacje tkanek dolnego piętra twarzy mogą obejmować tkanki miękkie, staw skroniowo-żuchwowy, kości żuchwy; mogą wynikać z urazów, wad wrodzonych, stanów zapalnych kości lub być następstwem usunięcia nowotworów (np. żuchwy, języka, dna jamy ustnej). Zależnie od charakteru zniekształcenia mogą wystąpić nieprawidłowe warunki zwarciowe, zaburzenia ruchu żuchwy, spłycenie dna jamy ustnej, ograniczenie ruchomości języka, a także zaburzenia mowy, połykania, żucia pokarmów.

Ubytek tkanek może dotyczyć również gałek gałki ocznych, nosa lub małżowin usznych. Rzadziej obserwuje się rozległe zniekształcenia i ubytki, obejmujące nie tylko kości szczęki i żuchwy, ale także kość jarzmową, tkanki oczodołu, policzka, gałki ocznej (najczęściej z towarzyszącymi zaburzeniami psychicznymi).

Źródłem dodatkowych problemów mogą być promieniowanie jonizujące i chemioterapia, które – obok korzyści w leczeniu onkologicznym – powodują działania niepożądane w zakresie morfologii i fizjologii tkanek.

Każdy rodzaj zaburzeń stanowi utrudnienie późniejszej rehabilitacji protetycznej.

Leczenie protetyczne pacjentów z deformacjami układu stomatognatycznego

Uwzględniając zależność czasową między początkiem leczenia protetycznego a zabiegiem chirurgicznym, postępowanie terapeutyczne można podzielić na natychmiastowe, wczesne i późne (odroczone, długoczasowe).

Leczenie w trybie natychmiastowym wiąże się z zaopatrzeniem pacjenta w uzupełnienie protetyczne bezpośrednio po zabiegu (np. po ekstrakcji zębów, resekcji tkanek, operacji wad wrodzonych). Przed zabiegiem pobiera się wyciski i wykonuje uzupełnienia protetyczne na odpowiednio przygotowanych modelach (z uwzględnieniem planowanego zakresu zabiegu).

Leczenie wczesne polega na zapatrzeniu pacjenta w uzupełnienia protetyczne kilka dni/tygodni po zabiegu. Ta forma postępowania umożliwia rehabilitację z wykorzystaniem protez wczesnych, tymczasowych lub przejściowych, dostosowywanych do zmian zachodzących w tkankach podłoża (ich użytkowanie wskazane jest podczas gojenia ran i radioterapii). Protezy czasowe i wczesne (osiadające) mogą w różnym zakresie odtwarzać łuki zębowe i ubytki tkanek podłoża.

Leczenie w trybie postępowania późnego (pacjent zaopatrywany jest w tzw. protezy długoczasowe) rozpoczyna się po zagojeniu tkanek i ustabilizowaniu podłoża protetycznego (8 tygodni po ekstrakcji w rutynowym postępowaniu; 9-12 miesięcy po operacjach, urazach, przeszczepach/wszczepach). W przypadku znacznych zniekształceń, ubytków i dysfunkcji układu stomatognatycznego tryb postępowania powinien zostać dostosowany do stanu zdrowia pacjenta i kondycji tkanek podłoża (po zabiegach przygotowania przedprotetycznego i terapii wielospecjalistycznej). Wybór typu konstrukcji protetycznej zależy od lokalizacji i rozległości deformacji/ubytku oraz liczby, stanu i rozmieszczenia zębów własnych.

Zniekształcenia układu stomatognatycznego i tkanek twarzoczaszki: leczenie wielospecjalistyczne

Rehabilitacja pacjentów z deformacjami tkanek twarzoczaszki, układu stomatognatycznego i podłoża protetycznego polega na wielodyscyplinarnej opiece i leczeniu specjalistycznym. Z dziedzin stomatologicznych największe znaczenie przypisuje się chirurgii szczękowo-twarzowej (istotnej np. w przypadkach pourazowych, wadach wrodzonych, po operacyjnym usunięciu nowotworów). Współpraca protetyka i chirurga koniczna jest już w okresie przygotowania do zabiegu i planowania leczenia chirurgicznego. Uwzględnienie przez chirurga pewnych zaleceń protetyka umożliwia uzyskanie lepszych (przyszłych) warunków pola protetycznego. Chirurgia rekonstrukcyjna i plastyczna umożliwiają dodatkowo poprawę estetyki twarzy.

Stomatologia zachowawcza odgrywa szczególną rolę u pacjentów onkologicznych, zwłaszcza poddanych radioterapii (grupa o wysokim współczynniku próchnicy i chorób miazgi). Leczenia ortodontycznego natomiast wymagają pacjenci z wadami wrodzonymi (m.in. rozszczepami podniebienia, progenią) lub u których uszkodzenie podłoża protetycznego nastąpiło w wieku rozwojowym. Postępowanie ortodontyczne może zredukować zniekształcenia narządu żucia i poprawić warunki przyszłej rehabilitacji protetycznej.

Zależnie od patologii i postępowania terapeutycznego konieczna może być współpraca lekarzy różnych specjalności, np. onkologa, radiologa, laryngologa (pacjenci po operacjach głowy i szyi, po radioterapii). U chorych z zaburzeniami mowy lub z ograniczoną ruchomością języka niezbędna jest pomoc foniatry i logopedy; odzyskanie zdrowia i równowagi psychicznej możliwe jest przy wsparciu psychologa i psychiatry.