Autyzm w stomatologii

Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe, a zatem towarzyszące mu zaburzenia zachowania i funkcjonowania zmieniają się z wiekiem. Obraz kliniczny zależny jest także od zdolności intelektualnych pacjenta, stopnia rozwoju mowy i werbalnych umiejętności komunikacyjnych, a także od otrzymanego poziomu wsparcia terapeutycznego i edukacyjnego.

Wyniki badań wskazują, że autyzm może wpływać na stan zdrowia jamy ustnej, być źródłem trudności podczas leczenia stomatologicznego oraz wymagać podjęcia szczególnych środków i metod terapeutycznych.

Autyzm – zaburzenie neurorozwojowe

Najczęściej objawy autyzmu ujawniają się jeszcze przed 3. rokiem życia. Obraz autyzmu dziecięcego tworzą zmiany w interakcjach społecznych i zaburzenia komunikacji oraz ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowań.

Historia badań naukowych nad zaburzeniami ze spektrum autyzmu liczy kilkadziesiąt lat i – mimo że ich wyniki znacznie poszerzyły naszą wiedzę – wiele kwestii wciąż pozostaje niewyjaśnionych. Można powiedzieć, że autyzm jest zaburzeniem wciąż poznawanym, o czym świadczą kolejne zmiany w klasyfikacjach diagnostycznych.

Autyzm sklasyfikowano jako zaburzenia ze spektrum autyzmu (autistic spectrum disorder; ASD). Termin „zaburzenia ze spektrum autyzmu” w piątym wydaniu Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego objął także zespół Aspergera i zaburzenie dezintegracyjne w dzieciństwie.

Wciąż poszukuje się metod leczenia i przyczyn ASD; aktualnie duże znaczenie przypisuje się czynnikom genetycznym i środowiskowym.

Autyzm – trudności podczas leczenia stomatologicznego

Wśród problemów behawioralnych, które mogą wpływać na przebieg leczenia stomatologicznego pacjenta autystycznego, wymienia się nie tylko trudności w komunikacji i nawiązywaniu relacji, ale również:

• nadmierną ruchliwość (ciągłą bezcelową aktywność ruchową z niezdolnością skupienia uwagi)
• zaburzenia koncentracji
• autoagresję i agresję; napady złości, krzyk, płacz
• samookaleczenia, np. gryzienie nadgarstka i warg, uderzanie głową o ściany lub meble
• problemy z żuciem, ssaniem.

Ekspresja emocji u małego pacjenta z autyzmem może być nadmierna lub nieadekwatna, najczęściej występuje labilność emocjonalna. Problemem bywają również nieumotywowane lęki lub napady paniki. Zaburzenia mogą nasilać się w sytuacjach frustrujących i trudnych – w warunkach gabinetu stomatologicznego mogą wystąpić reakcje agresywne, autoagresywne, a nawet zachowania niszczycielskie. Zaburzenia regulacji emocji są skutkiem problemów dziecka ze zrozumieniem sytuacji i z wyrażaniem własnych potrzeb.

Istotne są również zaburzenia dotyczące odbioru wrażeń zmysłowych (sensorycznych). U pacjentów autystycznych stosunkowo często obserwuje się nadwrażliwość na niektóre dźwięki, bodźce dotykowe, wzrokowe, i węchowe. U dzieci autystycznych może wystąpić nadwrażliwość na ból, smak, dźwięki wydawane przez urządzenia czy instrumenty stomatologiczne (mały pacjent może zareagować krzykiem lub płaczem).

Zdrowie jamy ustnej pacjenta autystycznego

Do częstych problemów dzieci autystycznych należą parafunkcje: zgrzytanie zębami (bruksizm), zagryzanie warg, gryzienie języka lub nagryzanie przedmiotów i ssanie kciuka. Szkodliwe nawyki tego rodzaju mogą przyczyniać się do urazów tkanek miękkich, starcia lub utraty zębów oraz wad zgryzu. Wśród innych problemów stomatologiczno-ortodontycznych u pacjentów autystycznych wymienia się stłoczenia zębów i dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego,

Na skutek trudności związanych z kontrolą mięśni zaangażowanych w żucie i koordynacją ruchów języka dzieci z autyzmem chętniej wybierają pokarmy miękkie i słodkie, które długo przetrzymują w jamie ustnej (zamiast połykać). W efekcie wzrasta ryzyko próchnicy; rozwojowi choroby próchnicowej sprzyjają także problemy z prawidłowym szczotkowaniem zębów, nadwrażliwość na smak pasty do zębów, a nawet leki stosowane u pacjentów z ASD, które mogą ograniczać produkcję śliny. Wśród działań niepożądanych leków wymienia się m.in. kserostomię, zapalenie ślinianek, dysfagię, zaburzenia smaku, stany zapalne jamy ustnej.

Pacjent autystyczny u stomatologa

Współpraca z pacjentem autystycznym ma na celu obniżenie poziomu lęku i nawiązanie relacji między lekarzem dentystą a pacjentem.

Jedną z podstawowych technik behawioralnych (którą z powodzeniem można stosować również u zdrowych pacjentów) streścić można w 3 słowach: „opowiedz, pokaż, wykonaj” („tell – show – do”). Metoda polega na opowiedzeniu pacjentowi o planowanych czynnościach, pokazaniu ich (np. za pomocą obrazków), a następnie wykonaniu procedury.

Poziom lęku i niepokoju pacjenta autystycznego zwiększyć może długie oczekiwanie w poczekalni, duża liczba dekoracji w gabinecie stomatologicznym i zbyt jaskrawe oświetlenie. Poczucie bezpieczeństwa dziecka zwiększa natomiast obecność rodzica podczas zabiegu. Pomocne są także wcześniejsze wizyty adaptacyjne (poprzedzające leczenie), podczas których lekarz może porozmawiać z opiekunami i rozpocząć nawiązywanie relacji z małym pacjentem.

Doświadczenie, empatia, tzw. kompetencje miękkie i próba indywidulanego zrozumienia umożliwiają nawiązanie kontaktu z pacjentami autystycznymi. Włączenie do współpracy opiekunów i, gdy to konieczne, innych specjalistów – ułatwia opracowanie indywidualnego planu postępowania i uzyskanie optymalnych wyników terapeutycznych.

Źródło:
Büyükbayraktar ZÇ, Doruk C. Orthodontic Approach to Patients with Autism: A Review. Turk J Orthod. 2019; 32(3):172–175.