Omdlenie w gabinecie stomatologicznym

Omdlenie to przemijająca utrata przytomności, która występuje nagle, trwa krótko i zwykle ustępuje samoistnie i całkowicie. Przyczyną jest krótkotrwałe ograniczenie przepływu mózgowego krwi lub zmniejszenie dostarczania tlenu do tkanki mózgowej. Szczególnie często występuje u osób młodych (przed 30. rokiem życia) i u pacjentów w podeszłym wieku. To również jeden z najczęstszych przypadków nagłych, do jakich dochodzi w gabinecie stomatologicznym.

Wśród czynników wyzwalających omdlenia w warunkach gabinetu stomatologicznego wymienia się bodźce przykre dla pacjenta, jak lęk, stres, niepokój, ból, widok krwi, zabieg chirurgiczny, a także psychiczne i fizyczne wyczerpanie, wysoką temperaturę otoczenia.

Główne przyczyny omdleń w gabinecie stomatologicznym

Układ autonomiczny nerwowy dzieli się na układ współczulny (pobudzający) i przywspółczulny (hamujący) – dwie części, które działają względem siebie antagonistyczne. W warunkach prawidłowych odpowiedzią organizmu na bodźce wywołujące stres jest czynna reakcja emocjonalno-obronna. Dochodzi do pobudzenia układu współczulnego, przyspieszenia akcji serca i zwiększenia pojemności minutowej. Jednocześnie następuje alokacja przepływu krwi przez poszczególne narządy i zwiększenie zaopatrzenia narządów kluczowych, jak mózg i serce, kosztem innych. Pobudzenie układu współczulnego stymuluje wydzielenie adrenaliny i noradrenaliny – hormonów, które wspierają krążenie i prowadzą do zmian metabolicznych ułatwiających mobilizację organizmu.

Jednak w przypadku omdlenia nie dochodzi do wzrostu aktywności układu współczulnego, ale do pobudzenia układu przywspółczulnego i włókien cholinergicznych, rozszerzających naczynia krwionośne. Nadmierne uwalnianie acetylocholiny działa hamująco na uwalnianie noradrenaliny, redukując wpływ układu współczulnego (zwężającego naczynia). W konsekwencji dochodzi do obniżenia ciśnienia tętniczego, zwolnienia czynności serca i zmniejszenia pojemności minutowej, a następnie do redukcji przepływu krwi przez naczynia mózgowe i zaburzeń świadomości. Taki mechanizm prowadzi do omdleń wazowagalnych lub wywołanych bólem. Omdlenie wazowagalne (odruch naczyniowo-błędny) może nastąpić w warunkach napięcia emocjonalnego (strach, ból), a utratę przytomności mogą poprzedzać mdłości, wymioty, uczucie gorąca i zawroty głowy. Omdlenie wazowagalne często występuje u osób młodych.

W nadwrażliwości zatoki szyjnej (gdy nawet niewielka stymulacja zatoki szyjnej, np. przez ucisk, powoduje omdlenie) układ przywspółczulny aktywowany jest bezpośrednio. U podstaw omdlenia ortostatycznego (po nagłej zmianie pozycji ciała z leżącej na stojącą) leży powolna reakcja układu autonomicznego na alokację krwi, związaną z gwałtowną zmianą pozycji ciała. Omdlenia ortostatycznego zazwyczaj nie poprzedzają żadne objawy zwiastujące nadchodzący epizod utraty przytomności. Przyczyną omdleń bywa też hiperwentylacja – świadome lub nieświadome przyspieszenie oddechu, powodowane lękiem (histerycznym), panicznym strachem. Do omdleń w wyniku hiperwentylacji najczęściej dochodzi u osób młodych, zdrowych; mogą pojawić się objawy prodromalne (mrowienia, drętwienia warg, rąk i nóg, niepokój, drgawki).

Do innych przyczyn omdleń, rzadziej obserwowanych w warunkach gabinetu stomatologicznego, należą przyczyny sercowo-krążeniowe (zaburzenia rytmu serca, hipowolemia, zatorowość płucna i in.).

Omdlenie – najczęstsze objawy prodromalne, postępowanie

U pacjentów z grupy ryzyka chorób sercowo-naczyniowych wystąpienie objawów prodromalnych typu kołatanie serca, ból w klatce piersiowej może sugerować stan bezpośredniego zagrożenia życia. Niebezpieczne są również omdlenia osób silnie odwodnionych lub leczonych hipotensyjnie.

Wśród objawów przedmiotowych, które mogą poprzedzać omdlenie, wymienia się:

• zblednięcie powłok skórnych,
• rozszerzenie źrenic,
• zlewne poty,
• spadek ciśnienia tętniczego,
• bradykardię/tachykardię,
• zaburzenia przytomności (aż do jej utraty).

Zalecane postępowanie w przypadku omdlenia obejmuje:

• przerwanie zabiegu;
• ułożenie pacjenta na plecach z uniesionymi kończynami dolnymi (fotel stomatologiczny powinien umożliwić ułożenie w pozycji Trendelenburga);
• zapewnienie dostępu świeżego powietrza, rozluźnienie ciasnej garderoby (np. krawat);
• ocenę tętna, ciśnienia tętniczego, stanu świadomości.

Zazwyczaj pozycja leżąca przynosi szybką poprawę i powrót świadomości. W przeciwnym wypadku można podejrzewać omdlenie powodowane stanem zagrażającym życiu. Należy wezwać pogotowie i postępować jak z pacjentem nieprzytomnym.