Parafunkcje u dzieci – szkodliwe nawyki małych pacjentów

Istnieje wiele klasyfikacji parafunkcji – nieuświadomionych aktywności motorycznych w układzie stomatognatycznym. Najczęściej dzieli się je na niezwarciowe i zwarciowe – jedne i drugie mogą przyczyniać się do licznych zaburzeń w obrębie narządu żucia (czynnościowych, morfologicznych, mięśniowych) oraz wad układu ruchu. Parafunkcje niezwarciowe (jak obgryzanie paznokci, nagryzanie przedmiotów lub błony śluzowej warg/policzków) odbywają się bez kontaktu zębów przeciwstawnych. Inaczej niż parafunkcje zwarciowe (zaciskanie zębów, zgrzytanie zębami), które odbywają się z kontaktem zębów przeciwstawnych. U dzieci częściej stwierdza się występowanie parafunkcji niezwarciowych.

Najczęstsze parafunkcje u dzieci

Parafunkcje definiowane są jako szkodliwe nawyki – nieprawidłowe, ale utrwalone reakcje ruchowe żuchwy, powtarzane często i wykonywane nieświadomie, w sposób niekontrolowany.

Do najczęstszych parafunkcji u dzieci, szkodliwych dla narządu żucia, należą:

• ssanie (smoczka, palca, warg, błony śluzowej policzka i in.);
• obgryzanie paznokci;
• nagryzanie/wciskanie między zęby długopisów, patyczków, ołówków itp.;
• zgrzytanie zębami.

Nie zapominajmy, że ssanie w okresie niemowlęcym (np. kciuka czy piąstki) jest czynnością fizjologiczną i nie wymaga eliminacji. W późniejszym okresie jednak (jeśli się utrzymuje) staje się szkodliwym nawykiem, który może towarzyszyć opóźnionemu dojrzewaniu kory mózgu. Jego konsekwencje (wady zgryzu) zależą od intensywności i czasu ssania, a także od przedmiotu używanego do ssania i sposobu układania go w jamie ustnej.

Ryc. 1. Obgryzanie paznokci u dzieci jako parafunkcja

Ssanie jako parafunkcja

Karmienie sztuczne lub podawanie dziecku „pustego smoczka” do ssania między karmieniami może skutkować przyzwyczajeniem, które (zależnie od kształtu, twardości i układania smoczka) prowadzi do zepchnięcia żuchwy (do tyłu) i nacisku wysuwającego zęby sieczne (do przodu) lub do utrzymywania się pionowej szczeliny między zębami siecznymi. Szkodliwy nawyk może zatem odpowiadać za powstanie lub pogłębienia takich wad jak:

• tyłozgryz (tyłożuchwie);
• protruzja zębów siecznych, zwłaszcza górnych (nadmierne wychylenie zębów w kierunku dowargowym);
• zwężenie szczęk.

Na rodzaj zniekształceń związanych z ssaniem palca również wpływa położenie palca w jamie ustnej, np. palec pod przednim górnym odcinkiem łuku zębodołowego górnego może przyczyniać się do wychylenia górnych zębów siecznych i zahamowania poprzecznego rozwoju szczęki (czyli jej zwężenia) wraz z przechyleniem dolnych zębów siecznych. Natomiast palec ssany z jednoczesnym „zahaczaniem” o zęby sieczne dolne powoduje wysunięcie łuku zębowego i może prowadzić do rozwoju wad z grupy przodozgryzów. Bez względu na sposób układania ssanego palca w jamie ustnej parafunkcja tego rodzaju wiąże się z ryzykiem zahamowania pionowego wzrostu wyrostka zębodołowego i powstania zgryzu otwartego – wady pionowej charakteryzującej się obecnością szpary niedogryzowej (tzw. ujemny nagryz pionowy).

Ssanie warg, policzka czy języka także może przyczyniać się do szpary niedogryzowej i zahamowania pionowego wzrostu wyrostka zębodołowego. Podobne zaburzenia (różne postacie zgryzu otwartego, wad dotylnych) powodować może obgryzanie paznokci, nagryzanie długopisów i ołówków.

Bruksizm – najbardziej destrukcyjna parafunkcja

Zgrzytanie zębami (najczęściej podczas snu, ale może występować też w ciągu dnia) odpowiada za starcia guzków zębów oraz zmniejszenie wysokości koron klinicznych, a w rezultacie – za obniżenie zwarcia. Inne szkodliwe zmiany mogą tworzyć się pod wpływem nawykowego przemieszczania żuchwy w trakcie zgrzytania zębami (bruksizm).

Wady zgryzu (zgryz krzyżowy, zgryz przewieszony – zaburzające doboczne ruchy żuchwy) oraz obniżenie wysokości zwarciowej na skutek starcia zębów mogą przyczyniać się do mioartropatii stawu skroniowo-żuchwowego. Takie artropatie czynnościowe, związane z zaburzeniem funkcji żucia, mogą przebiegać z dolegliwościami bólowymi lub bezbólowo (ale z trzaskami, tarciem itp. w trakcie ruchów). Mioartropatie bólowe są charakterystyczne dla okresu dojrzewania i częściej występują u dziewcząt niż u chłopców.