Agenezja zębów, czyli wrodzony brak zawiązków zębowych i jego konsekwencje

Agenezja zębów to wrodzony brak zawiązków zębów – jest jedną z najczęstszych wad rozwojowych w uzębieniu, które notuje się u człowieka. Rozpoznaje się ją, kiedy określone zęby nie rozwijają się w jamie ustnej, a ponadto nie są widoczne podczas obrazowania radiologicznego. Dotykała już naszych praprzodków w okresie paleolitu i towarzyszy człowiekowi współczesnemu. Istnieją nawet teorie, że w wyniku ewolucji w kolejnych pokoleniach będzie powszechna, a niedoliczbowość zębów wynikająca z wrodzonego braku zawiązków zębowych stanie się biologiczną normą.

 Obecnie agenezję zębów częściej notuje się u płci żeńskiej niż męskiej. Wrodzony brak zawiązków zębowych może dotyczyć uzębienia mlecznego i/lub stałego. Szacuje się, że w Europie i Azji dotyka 0,4-0,9% populacji bardzo młodej, posiadającej zęby mleczne, natomiast u osób z zębami stałymi obserwuje się ją częściej, bo u 1–10% populacji.

Co ciekawe, wrodzony brak zawiązków zębów może występować jednocześnie u tej samej osoby z inną nieprawidłowością, a mianowicie zębami nadliczbowymi. Ten swoisty paradoks zwany jest hipo-hiperdoncją. Anomalię tę obserwuje się najczęściej w uzębieniu stałym. Jest to nieprawidłowość bardzo rzadka, która może występować samodzielnie bądź jako współistniejąca z innymi defektami, szczególnie z rozszczepem wargi i podniebienia, zespołem Downa i zespołem Elisa van Crevelda.

Agenezja – których zębów dotyczy najczęściej i jak się ją diagnozuje?

Wrodzony brak zawiązków zębowych najczęściej diagnozuje się w odniesieniu do trzecich zębów trzonowych, a także u osób, które dotknięte są innymi nieprawidłowościami w obrębie jamy ustnej bądź ogólnymi. Poza tym, najczęściej dotyczy ona drugich dolnych zębów przedtrzonowych, a także bocznych górnych zębów siecznych i drugich górnych zębów przedtrzonowych.

Agenezję zębów diagnozuje się:

• klinicznie – u 3-4 letniego dziecka w odniesieniu do zębów mlecznych oraz u 12-14-letniego nastolatka – w odniesieniu do zębów stałych;
• w badaniu radiologicznym – dzięki temu rozpoznanie może być postawione szybko, ponieważ zawiązki wszystkich zębów mlecznych i pierwszych zębów trzonowych stałych widać na radiogramach już od urodzenia.

Wykonanie badań radiologicznych, szczególnie pantomogramu, jest konieczne do wykluczenia zębów zatrzymanych i postawienia ostatecznej diagnozy.

Rodzaje agenezji zębów

Istnieją różne klasyfikacje agenezji zębów. Dwa popularne systemy klasyfikacji wyróżniają trzy lub pięć rodzajów tej anomalii.

System klasyfikacji wyróżniający trzy rodzaje agenezji zębów

Wyodrębnione zostały tu:

• Hipodoncja – w zależności od autora, rozpoznaje się ją, kiedy brakuje mniej niż 4 bądź mniej niż 6 zębów mlecznych i/lub stałych. Najczęściej brakuje zawiązków zębów siecznych i przedtrzonowych. Zęby, które wyrosły w jamie ustnej, najczęściej charakteryzują się prawidłowymi wymiarami i typowymi kształtami, ale czasem obserwuje się mniejsze wymiary drugich przedtrzonowców i szczątkowe siekacze boczne. To nieprawidłowość bardzo częsta u dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia, osób z zespołem Downa i często towarzysząca osobom z hemifacial microsomia.
• Oligodoncja – diagnozowana, kiedy brakuje (w zależności od autora klasyfikacji) więcej niż 4 bądź 6 zębów, przy czym brak 6-9 zębów to oligodoncja średnia, natomiast brak więcej niż 10 zębów to oligodoncja ciężka. Ogólnie oligodoncja dotyczy zarówno uzębienia mlecznego, jak i zębów stałych – z wyłączeniem trzecich trzonowców. W uzębieniu mlecznym najczęściej brakuje zawiązków siekaczy, a w uzębieniu stałym – zawiązków drugich przedtrzonowców w żuchwie oraz zawiązków siekaczy – górnych bocznych i dolnych przyśrodkowych. Zęby natomiast najczęściej mają zmniejszone wymiary i zmienione w odniesieniu do normy kształty – siekacze i kły mogą być stożkowate, pieńkowate lub kołkowate, a zęby boczne charakteryzują się mniejszą liczbą guzków na powierzchni żującej.
• Anodoncja – to całkowity brak zębów; występuje bardzo rzadko. Kiedy związana jest z dwoma rodzajami uzębienia – mlecznym i stałym – określa się ją jako aplazję.

System klasyfikacji, w którym wyróżnia się pięć postaci agenezji.

Wyodrębniono tu:

• całkowity brak zawiązków zębów stałych przy pełnym uzębieniu mlecznym;
• całkowity brak zawiązków zębów stałych przy częściowym braku zawiązków zębów mlecznych;
• częściowy brak zawiązków w uzębieniu stałym i mlecznym;
• częściowy brak zawiązków zębów stałych przy pełnym uzębieniu mlecznym;
• częściowy brak zawiązków zębów mlecznych przy pełnym uzębieniu stałym.

Niektórzy autorzy do tego doliczają jeszcze:

• całkowity brak zawiązków zębów stałych;
• całkowity brak zawiązków zębów mlecznych i częściowy brak zawiązków zębów stałych.[1]

Przyczyny wrodzonego braku zawiązków zębów

Agenezje zębów mogą wynikać z nieprawidłowości, jakie pojawiają się w różnych listkach zarodkowych na wczesnym etapie rozwoju embrionu – dotyczą głównie zmian w ektodermie (dysplazja ektodermalna). Mogą być dziedziczone:

• dominująco lub recesywnie;
• w sposób związany lub niezwiązany z płcią;
• jako wada pojedyncza lub zmiana towarzysząca zespołom chorobowym – dziedziczenie dominujące lub recesywne.

Mogą być spowodowane przez wiele czynników, które zaliczane są do dwóch głównych kategorii.[2]

• Czynniki genetyczne – zmiany dotyczą genów odpowiedzialnych za przekazywanie sygnałów w komórkach bądź regulujących aktywność genów w jądrze komórkowym. Ponieważ geny, w których zmiany mogą prowadzić do rozwoju agenezji zębów, są związane ze szlakami sygnałowymi lub zaangażowane w produkcję białek wykorzystywanych do rozwoju zarodka, dlatego właśnie wrodzony brak zawiązków zębów jest wadą często współtowarzyszącą rozmaitym zespołom nieprawidłowości, na przykład zespołowi Van der Woude’a czy zespołowi Goltza.[3]
• Czynniki epigenetyczne, w tym choroby somatyczne kobiety w czasie ciąży, przyjmowanie w czasie ciąży leków lub terapia onkologiczna w tym czasie. Zalicza się tu również zmiany filogenetyczne, które są wynikiem adaptacji organizmów do zmieniającego się sposobu odżywiania w toku ewolucji. Towarzyszy temu zmniejszenie liczby zębów, a także redukcja wielkości kości żuchwy i szczęki. Ponieważ ewolucja człowieka wciąż trwa, naukowcy sugerują, że w dalekiej przyszłości potomkowie współczesnego człowieka mogą prawdopodobnie mieć tylko po 5 zębów w jednym kwadrancie – miałyby być to: jeden siekacz, kieł, jeden ząb przedtrzonowy i dodatkowo dwa zęby trzonowe.

Konsekwencje agenezji zębów

Ponieważ brak zaledwie jednego zęba może doprowadzić do wielu poważnych następstw, tym bardziej istotny dla zdrowia będzie brak kilku lub nawet kilkunastu zębów – niezależnie od tego, których zębów będzie dotyczyć.

U osób dotkniętych agenezją zębów występują:

• problemy z rozdrabnianiem i żuciem pokarmów – może to prowadzić do zakłóceń w pracy układu pokarmowego lub skutkować deficytami żywieniowymi, jeśli osoba dotknięta agenezją będzie rezygnować ze spożywania np. twardych owoców czy warzyw;
• problemy z wysławianiem się i artykulacją głosek;
• wady zgryzu – to konsekwencja niefizjologicznego ułożenia zębów w łuku zębowym, która może prowadzić nie tylko do niszczenia istniejących zębów i chorób przyzębia, ale również do zniekształceń rysów twarzy;
• ślinotok – towarzyszy niektórym zaburzeniom genetycznym, z którymi związana jest również agenezja;
• problemy natury psychologicznej – pokłosie braku akceptacji ze strony rówieśników lub osób z otoczenia.

Z badań wynika, że osoby z wrodzonym brakiem zawiązków zębów stałych są bardziej narażone na rozwój nowotworów, a szczególnie raka jelita grubego oraz raka jajnika. Dzieje się tak gdyż mutacje genetyczne, które w wyniku zmian w sygnalizacji wewnątrz- i międzykomórkowej doprowadzają do rozwoju agenezji zębów, mogą również stać się przyczyną nieprawidłowości, które ostatecznie doprowadzą do transformacji nowotworowej.

Leczenie w agenezji zębów

Ponieważ agenezja zębów to nieprawidłowość wrodzona, możliwe jest jedynie zapobieganie negatywnym jej skutkom i leczenie prowadzące do zapewnienia prawidłowej funkcji narządu żucia oraz korygujące wady zgryzu i dysharmonię rysów twarzy. Wymaga podejścia wielodyscyplinarnego i długotrwałej opieki stomatologicznej oraz medycznej, szczególnie w sytuacji, kiedy agenezja zębów nie występuje samodzielnie, lecz jest nieprawidłowością towarzyszącą zespołowi chorobowemu. W terapii niedoliczbowości zębów wykorzystuje się możliwości oferowane przez ortodoncję, chirurgię stomatologiczną, protetykę i implantologię, a także stomatologię zachowawczą. Bardzo istotne są także profesjonalna higiena jamy ustnej oraz profilaktyka chorób jamy ustnej realizowana w gabinecie dentystycznym i w domu.[4]

Przypisy:
[1]http://31.186.81.235:8080/api/files/view/31163.pdf
[2]https://www.researchgate.net/profile/Abu-Hussein-Muhamad/publication/313108779_Tooth_Agenesis_Aetiological_Factors/links/59a940c8aca27202ed681c36/Tooth-Agenesis-Aetiological-Factors.pdf
[3]https://www.dbc.wroc.pl/Content/2163/DMP_2004413531_Bied.pdf
[4]http://www.protetstomatol.pl/Hipodoncja-bocznych-zebow-siecznych-szczeki-nmetody-leczenia-przeglad-pismiennictwa,100229,0,2.html