Klasyfikacja próchnicy na podstawie zaawansowania zmian

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) klasyfikacja zaawansowania próchnicy (decay; D) opiera się na 4-punktowej skali:

• D1: zmiana w szkliwie bez naruszenia powierzchni (bez ubytku)
• D2: zmiana w szkliwie z ubytkiem minimalnym
• D3: zmiana w zębinie (z ubytkiem lub bez ubytku tkanek)
• D4: zmiana sięgająca miazgi.

D1: próchnica początkowa (caries incipiens)

Próchnica początkowa, wczesna zmiana próchnicowa (D1) klinicznie objawia się jako biała, mętna plama, łatwa do odróżnienia od zdrowego szkliwa, zwłaszcza na osuszonej powierzchni zęba. Jeśli zmiana ujawnia się wyłącznie po wcześniejszym osuszeniu, prawdopodobnie jest mniej zaawansowana. Powierzchnia zmiany aktywnej klinicznie jest kredowa lub matowa; w niektórych przypadkach obserwuje się jej brązowe zabarwienie, związane z adsorpcją barwników w porowate szkliwo.

Zmiany tego rodzaju mogą występować w jamie ustnej przez długi czas. Szkliwo jest twarde, bez ubytku i bez jakichkolwiek nieprawidłowości na radiogramie. Staranne usuwanie płytki może zatrzymać progresję. Zatrzymana zmiana jest odporniejsza na działanie kwasów (w por. do szkliwa zdrowego). To proces odwracalny w wyniku remineralizacji przy eliminacji płytki i dowozie jonów fluorkowych (fluorkowane pasty do zębów). W warunkach niesprzyjających remineralizacji zmiana ulega progresji i powstaje ubytek tkanki.

Wczesna zmiana próchnicowa na powierzchniach gładkich (wolnych i stycznych) umiejscawia się w okolicach zalegania płytki, przyszyjkowych – na powierzchniach wargowych/językowych równolegle do brzegu dziąsłowego i na powierzchniach stycznych (poniżej punktu stycznego). Ryzyko jej wystąpienia jest większe u pacjentów ortodontycznych, w przypadku złej higieny jamy ustnej i niewystarczającego stosowania fluorków.

Wczesna zmiana próchnicowa na powierzchniach żujących występuje w zagłębieniach, w których zalega nieusuwana płytka. Rozpoczyna się wokół ścianek zagłębienia lub bruzdy powierzchni żującej i w krótkim czasie osiąga zębinę (może pokrywać dużą zmianę w zębinie). Ok. 10% bruzd ma kształt butelkowy (z wąską szyjką u wejścia i butelkowym poszerzeniem u podstawy) lub jest długa i wąska. Bruzdy tego rodzaju obarczone są wysokim ryzykiem rozwoju próchnicy.

Proces próchnicowy na powierzchniach żujących stałych trzonowców często rozpoczyna się w okresie wyrzynania – długi czas erupcji znacznie utrudnia dokładne oczyszczanie zębów i sprzyja zaleganiu płytki w zagłębieniach.

Próchnica powierzchowna (D2), próchnica średnia (D3) i próchnica głęboka (D4)

D2: próchnica powierzchowna (caries superficialis) – demineralizacja obejmuje całe szkliwo oraz powierzchowną warstwę zębiny (pod połączeniem szkliwno-zębinowym). W pierwszej fazie rozwoju tej postaci próchnicy, na skutek demineralizacji dochodzi do utraty gładkości szkliwa. Pojawia się chropowatość powierzchni szkliwa, następnie łamliwość pryzmatów i niewielkie samoistne ubytki szkliwa. Proces przebiega ze zmianą barwy tkanki (kolor żółty – proces ostry, brunatny – proces przewlekły). Gdy próchnica osiąga zębinę, szerzy się w kierunkach bocznych, „podminowując” szkliwo, które staje się bardzo podatne na pękanie (powstaje istotny ubytek szkliwa). Ta postać próchnicy jest nieodwracalna, wymaga leczenia.

Jeśli w próchnicy powierzchownej proces chorobowy ogranicza się do szkliwa, może wystąpić nadwrażliwość zęba na pokarmy słodkie i kwaśne. Po dotarciu próchnicy do zębiny pacjent może skarżyć się na przemijające reakcje bólowe na bodźce termiczne.

Zmiana typu D2 na powierzchniach gładkich ujawnia się bez uprzedniego osuszenia zęba; ma powierzchnię szorstką, kredową. W przypadku zmiany na powierzchniach żujących – postępująca destrukcja szkliwa powoduje niewielką utratę szkliwa. Ubytek w bruździe przyjmuje kształt ściętego stożka.

D3: próchnica średnia (caries media) obejmuje swoim zasięgiem (oprócz szkliwa) ok. 1/3 wewnętrznej części zębiny (czyli 2/3 całej grubości zębiny). Zwykle stwierdza się obecność nawisów szkliwa, zwłaszcza w przypadku ubytków na powierzchni żującej, które rozpoczynają się w bruzdach. Ubytki są średnio głębokie; barwa zmienionej zębiny zależy od przebiegu procesu próchnicowego.

D4: próchnica głęboka (caries profunda) związana jest z występowaniem rozległego, głębokiego ubytku, zbliżającego się do jamy zęba, oddzielonego od miazgi cienką warstwą zdrowej zębiny pierwotnej. Przebieg procesu próchnicowego warunkuje barwę i konsystencję mas próchnicowych.

Odmiany próchnicy i jej podział – czytaj więcej