Zmiany postępowe i wsteczne w tkankach okołowierzchołkowych

Zmiany postępowe w tkankach okołowierzchołkowych dotyczą grupy zjawisk związanych z rozplemem komórek i tworzeniem nowych struktur podstawowych. Cechą morfologiczną zmian wstecznych natomiast jest zanik (resorpcja), zwyrodnienie, czasem martwica.

Zmiany wsteczne i postępowe w tkankach okołowierzchołkowych mogą występować w ozębnej, cemencie korzeniowym i kości wyrostka zębodołowego.

Zmiany postępowe w tkankach okołowierzchołkowych

Jedną ze zmian postępowych zachodzących w tkankach okołowierzchołkowych jest obwódka osteosklerotyczna – rodzaj obronnej reakcji kości, jaką obserwuje się w ziarniniakach (z ziarniny dojrzałej lub starej) i torbielach korzeniowych. W obrazie radiologicznym obwódka osteosklerotyczna jest wąską (owalną lub okrągłą) strefą zaciemnienia wokół dobrze ograniczonego ogniska przejaśnienia w kości.

W przewlekłych zapaleniach tkanek okołowierzchołkowych może występować osteoskleroza kości okolicy wierzchołka korzenia zęba bez żywej miazgi (condensing apical periodontitis).

Nie udało się w pełni wyjaśnić przyczyny powstawania takich zmian w kości. Przypuszcza się, że do zagęszczenia i pogrubienia beleczek kostnych może dochodzić w powodu drażnienia tkanek okołowierzchołkowych słabymi bodźcami chorobotwórczymi oraz stosunkowo wysokiej miejscowej odporności kości.

Wśród zmian postępowych w tkankach okołowierzchołkowych wymienia się również nawarstwianie cementu korzeniowego (hypercementosis seu appositio cementi pathologica). U ich podstaw leżą zwykle przewlekłe zapalenia tkanek okołowierzchołkowych, które mogą przebiegać z ograniczonym rozrostem cementu korzeniowego i powstaniem kolbowatych zgrubień na wierzchołkach korzeni zębów. Zmiany mogą dotyczyć też żywych zębów przeciążonych w zgryzie (np. z powodu niedopasowanych aparatów ortodontycznych, zbyt wysokich wypełnień i in.). Z reguły patologiczny rozrost cementu korzeniowego nie daje objawów bólowych; w niektórych przypadkach mogą pojawiać się bóle neurologiczne spowodowane uciskiem włókien czuciowych ozębnej przez zgrubienia cementu.

Szczególny przykład zmian postępowych w tkankach okołowierzchołkowych stanowią kostniwiaki (cementoma) – kuliste lub jajowate twory o budowie zbliżonej do cementu korzeniowego i niejasnej etiologii. Ich powstawaniu sprzyjać mogą m.in. urazy zgryzowe, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, czynniki hormonalne. Najczęstszą lokalizacją kostniwiaków jest przedni odcinek żuchwy, rzadziej szczęka. Ich obraz radiologiczny zależy od stadium rozwojowego (zmiany dojrzałe są zwykle silnie zmineralizowane).

Zmiany wsteczne w tkankach okołowierzchołkowych

Zmiany wsteczne w tkankach okołowierzchołkowych obejmują zaniki (resorpcje), zwyrodnienia i (rzadziej) martwicę.

Przykładem zmian wstecznych w tkankach okołowierzchołkowych jest zanik ozębnej (atrophia periodontii), który może mieć charakter fizjologiczny (resorpcja korzeni zębów mlecznych, zanik starczy) lub patologiczny (przeciążenie/niedociążenie zęba, ucisk guza, niedopasowane wypełnienia, korony, mosty).

Szczególnym rodzajem całkowitego zaniku ozębnej jest resorpcja zamienna (ankyloza), która może być następstwem replantacji zębów. W jej przebiegu dochodzi do stopniowego zastępowania korzenia zęba przez tkankę kostną, a w konsekwencji – do zrostu zęba z zębodołem.

Za zwyrodnienie ozębnej (degeneratio periodontii) odpowiadają zazwyczaj przewlekłe zapalenia tkanek okołowierzchołkowych. Do zmian obecnie rzadko obserwowanych należy martwica ozębnej (necrosis periodontii), powstająca w wyniku rozlanych ropnych zapaleń tkanek okołowierzchołkowych.

Do najczęstszych zmian wstecznych w cemencie korzeniowym dochodzi w przebiegu resorpcji zewnętrznych. Fizjologiczna resorpcja cementu korzeniowego występuje tylko w zębach mlecznych.

W przebiegu przewlekłych stanów zapalnych tkanek okołowierzchołkowych mogą pojawić się również zmiany wsteczne w kości wyrostka zębodołowego (ubytki kości wypełnione ziarniną). Na skutek długotrwałego procesu zapalnego może dojść do utworzenia torbieli korzeniowych; czasem przewlekłe zapalenie kości powoduje martwicę kości i powstanie martwaka.