Zmiany pęcherzowe w jamie ustnej – przyczyny

Zmiany pęcherzowe na błonie śluzowej jamy ustnej mogą być wynikiem urazu, infekcji lub schorzeń związanych z działaniem układu immunologicznego. Pęcherze i pęcherzyki wykazują tendencję do łatwego pękania z pozostawieniem nadżerek lub owrzodzeń. Choroby pęcherzowe mogą być bolesne i dotyczyć pacjentów w każdym wieku. U dzieci i młodych dorosłych częściej jednak występują opryszczkowe zapalenia jamy ustnej i zmiany w przebiegu ospy wietrznej, a u starszych pacjentów częściej rozpoznaje się pęcherzycę, chorobę Duhringa czy pemfigoid błon śluzowych.

• Pierwotne opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł

Pierwotne opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł (postać pierwotnego zakażenia HSV – herpes simplex virus) to najczęstsza infekcja wirusowa w jamie ustnej. Zazwyczaj powodowana jest przez wirus opryszczki zwykłej typu 1 (HSV-1), ale obserwuje się również zakażenia wirusem HSV typu 2 (tzw. typem genitalnym). HSV-1 łatwo rozprzestrzenia się przez ślinę; źródłem zakażenia może być osoba chora lub nosiciel bezobjawowy.

Infekując komórki nabłonka śluzówki jamy ustnej wirus HSV przyczynia się do powstawania śródnabłonkowych pęcherzyków, które pękają i pozostawiają strupy na wargach lub nadżerki w jamie ustnej. Zmianom towarzyszy obrzmienie i zaczerwienienie dziąseł; może wystąpić gorączka, ból głowy i powiększenie szyjnych węzłów chłonnych. Po wyleczeniu zakażenia pierwotnego utajony HSV rezyduje w tkance nerwowej i innych tkankach okolicy ustno-twarzowej.

• Opryszczka nawracająca

Wtórne zakażenie wirusem opryszki zwykłej wiąże się z reaktywacją latentnej postaci HSV, na skutek miejscowego załamania dozoru immunologicznego lub zmian lokalnych mediatorów zapalnych (umożliwiających replikację wirusa). Choroba przebiega z wysiewem pęcherzyków, które pękają i pozostawiają nadżerkę.

• Ospa wietrzna i półpasiec

Pierwotne zakażenie wirusem VZV (Varicella zoster virus – wirusem ospy wietrznej i półpaśca) wywołuje ospę wietrzną (w dzieciństwie). Reaktywacja latentnego VZV klinicznie objawia się jako półpasiec (w późniejszym okresie życia). Czynnikiem sprzyjającym reaktywacji najczęściej jest immunosupresja (powodowana nowotworem złośliwym, lekami, zakażeniem wirusem HIV i in.)

Ospa wietrzna objawia się plamisto-grudkową wysypką na skórze, którą mogą poprzedzać (lub jej towarzyszyć) drobne nadżerki w jamie ustnej – na błonie śluzowej podniebienia i gardła. Reaktywacja VZV w półpaścu przebiega z silnym bólem po jednej stronie ciała, po którym pojawiają się zmiany pęcherzykowe (występujące jednostronnie, ograniczone do błony śluzowej i skóry unerwionej pojedynczą gałęzią nerwu trójdzielnego).

• Pemfigoid błon śluzowych

Pemfigoid błon śluzowych (mucous membrane pemphigoid, MMP) jest autoimmunologiczną chorobą pęcherzową, która może zajmować błony śluzowe i/lub skórę. Zmiany w jamie ustnej zazwyczaj przyjmują postać bolesnych owrzodzeń śluzówki lub złuszczającego zapalenia dziąseł. Pęcherzyki i pęcherze mogą być wypełnione krwią, mają skłonność do szybkiego pękania. Zmiany w jamie ustnej najczęściej goją się bez bliznowacenia.

• Choroba Duhringa

Choroba Duhringa (dermatitis herpetiformis) jest skórną postacią celiakii, związaną z nadwrażliwością na alfagliadynową frakcję białek pszenicy (wrażliwość na gluten). To choroba przewlekła przebiegająca z powstawaniem skupisk pęcherzyków na skórze lub błonie śluzowej, które mogą być poprzedzone zmianami rumieniowymi. Towarzyszy im silny świąd. W niektórych przypadkach zmiany w jamie ustnej są pierwszym objawem choroby.

• Rumień wysiękowy wielopostaciowy

Rumień wysiękowy wielopostaciowy (erythema exudativum multiforme, EM) jest ostrą, nawrotową chorobą śluzówkowo-skórną, z tendencją do samoograniczania się. Jej etiologia nie została w pełni poznana, uważa się jednak, że to rodzaj reakcji nadwrażliwości, głównie na czynniki infekcyjne (wirus opryszczki zwykłej) lub niektóre leki (np. sulfonamidy). W jamie ustnej obserwuje się zmiany rumieniowe, pęcherze, rozsiane bolesne nadżerki i owrzodzenia oraz strupy krwotoczne na wargach. Proces chorobowy może objąć śluzówkę jamy ustnej, oczu i narządów płciowych – pojedynczo albo w skojarzeniu ze zmianami skórnymi. Choroba przebiega często z powiększeniem węzłów chłonnych i ogólnym złym samopoczuciem.

• Pęcherzyca

Pęcherzyca to grupa autoimmunologicznych chorób pęcherzowych przebiegających z zajęciem skóry, jamy ustnej i innych błon śluzowych. W Polsce najczęstszą postacią jest pęcherzyca zwykła (pemphigus vulgaris, PV) powodująca obszary zmian nadżerkowych na śluzówce jamy ustnej, które mogą przechodzić na przełyk.

W pęcherzycy dochodzi do wytwarzania krążących przeciwciał skierowanych przeciwko białku budującemu desmosomy w skórze i błonie śluzowej. W pęcherzycy zwykłej antygen stanowi desmogleina 3. Przeciwciało (po związaniu z tym antygenem) aktywuje układ dopełniacza i aktywator plazminogenu, powodując akantolizę i powstawanie łatwo pękających pęcherzy.