Zmiany barwnikowe na śluzówce jamy ustnej

Zmiany barwnikowe na śluzówce jamy ustnej mogą wynikać z obecności melaniny, elementów krwi lub obcych substancji. Mogą występować jako zmiany pojedyncze lub mnogie; rzadko dają dolegliwości bólowe. Zmiany barwnikowe na błonie śluzowej jamy ustnej mogą być objawem nowotworu, dlatego – jeśli istnieją wątpliwości co do rozpoznania  lub podejrzewa się zmianę złośliwą – należy pobrać wycinek do badania histopatologicznego.

Zmiany barwnikowe na śluzówce jamy ustnej – klasyfikacja

Biorąc pod uwagę zasięg zmian barwnikowych na śluzówce jamy ustnej wyróżnia się zmiany zlokalizowane i rozsiane.

Do pojedynczych lub zlokalizowanych zmian należą:

• tatuaż amalgamatowy
• naczyniak
• znamię melanocytowe (barwnikowe)
• plama barwnikowa (pieg)
• czerniak złośliwy
• mięsak Kaposiego.

Do zmian barwnikowych mnogich lub rozlanych zalicza się:

• zmiany w zespole Sturge’a-Webera
• wrodzoną naczyniakowatość krwotoczną
• pigmentację fizjologiczną
• chorobę Addisona
• żucie betelu/paanu
• zespół Peutza-Jeghersa
• język czarny włochaty
• przebarwienia wywołane lekami
• melanozę palaczy
• trombocytopenię.

Zmiany na śluzówce jamy ustnej – pojedyncze lub zlokalizowane

Tatuaż amalgamatowy (srebrzyca ogniskowa – na zdjęciu) to najczęstsza zmiana barwnikowa w jamie ustnej. Ma postać grafitowej/czarnej plamy; może występować na dziąśle, podniebieniu, błonie śluzowej policzka i języku.

Naczyniak (znamię naczyniowe) jest zmianą dobrze odgraniczoną od otoczenia, płaską lub wypukłą o sinym zabarwieniu. Może pojawić się w dowolnym miejscu w jamie ustnej, ale zwykle obserwowana jest na języku, wargach i błonie śluzowej policzków.

Znamię melanocytowe (barwnikowe) w jamie ustnej ma postać brązowych lub sinawych zmian o jednolitym zabarwieniu, wyraźnie zaznaczonych granicach i o średnicy najczęściej < 0,5 cm.

Plamy barwnikowe to plamy jednolicie płaskie, brązowe, wyraźnie odgraniczone od otoczenia, o rozmiarach  reguły do 0,5 cm. Zazwyczaj umiejscawiają się na wargach, błonie śluzowej policzków i dziąsłach. Nie dają żadnych dolegliwości, ale mogą stwarzać problemy estetyczne.

Czerniak złośliwy w jamie ustnej może rozwinąć się na klinicznie prawidłowej błonie śluzowej bądź w obrębie istniejącej zmiany barwnikowej. Zmiany mogą być płaskie lub guzkowe, zależnie od fazy wzrostu guza. Czerniaka sugeruje zabarwienie od czarnego do czerwonego, rozmiar ponad 1 cm, nieregularne i słabo zaznaczone granice oraz owrzodzenie.

Mięsak Kaposiego – istnieją 3 postacie kliniczne mięsaka Kaposiego – zmiany w jamie ustnej występują tylko w typie zależnym od niedoboru odporności. Najczęściej zajmowane są: podniebienie, dziąsło i język. Mięsak Kaposiego w tej lokalizacji może występować jako zmiana pojedyncza lub zlokalizowana (w kilku miejscach). Obraz kliniczny może obejmować zmiany od małych plam do dużych, guzowatych i egzofitycznych wykwitów o czerwonym lub sinym zabarwieniu.

Zmiany barwnikowe w jamie ustnej: mnogie lub rozlane

Zespół Sturge’a-Webera – zmiany wewnątrzustne mogą objąć dziąsło i tkanki miękkie, które stają się obrzmiałe i zabarwione na kolor sinawy. Zespół Sturge’a-Webera (naczyniakowatość twarzowo-mózgowa) jest patologią wrodzoną polegającą na naczyniakowatym defekcie związanym z jedną lub więcej gałęzią nerwu trójdzielnego.

Choroba Rendu-Oslera-Webera (wrodzona naczyniakowatość krwotoczna) – objawia się mnogimi obszarami teleangiektazji na skórze i błonie śluzowej jamy ustnej, które pojawiają się już we wczesnych latach życia.

Pigmentacja fizjologiczna – może zająć każdy rejon jamy ustnej, najczęściej występuje na dziąśle. Pigmentacje przyjmują barwę od brązowej do czarnej, mogą występować symetrycznie lub asymetrycznie.

Choroba Addisona – wewnątrz jamy ustnej obserwuje się mnogie plamki barwnikowe na dziąsłach, błonie śluzowej policzków i wargach.

Żucie betelu/paanu – barwnik zawarty w orzechach areka (betel) i paanie może odkładać się w tkankach jamy ustnej. W jamie ustnej występuje często czarne, zewnątrzpochodne przebarwienie zębów, obserwuje się też rozległe brązowe przebarwienia błony śluzowej.

Zespół Peutza-Jeghersa – objawy dotyczące jamy ustnej przyjmują postać licznych piegów na granicy czerwieni wargowej oraz na skórze wokół ust.

Język czarny włochaty – grzbiet języka pokrywają wydłużone i pogrubiałe brodawki nitkowate; zabarwienie – od brązowego do brunatnego.

Przebarwienia wywołane lekami – najczęściej dochodzi do zajęcia podniebienia, błony śluzowej policzków i dziąseł. Minocyklina i chlorochina powodują charakterystyczne niebieskawe przebarwienie w linii pośrodkowej podniebienia twardego.

Melanoza palaczy – rozsiane przebarwienia, zwykle na przedniej części dziąsła od strony wargowej, na podniebieniu i błonie śluzowej policzków. Nasilenie pigmentacji zależy od dawki i czasu używania tytoniu.

Trombocytopenia (zmniejszenie liczby krążących płytek krwi poniżej wartości referencyjnych) – na błonie śluzowej jamy ustnej pojawiają się wybroczyny i plamica; występuje skłonność do spontanicznych krwawień z dziąseł.