Zgorzel miazgi – częściowa i całkowita

Zgorzel miazgi (gangraena pulpae) jest szczególnym rodzajem martwicy miazgi, która ulega rozpadowi gnilnemu. Pierwotnie miazga martwicza zakażana jest przez te mikroorganizmy, które odpowiadają za stan zapalny miazgi żywej. Wtórnie dochodzi do zakażenia drobnoustrojami beztlenowymi, które przyczyniają się do gnilnego rozpadu martwej tkanki. Przejście martwicy w zgorzel miazgi zazwyczaj jest nieuchwytne klinicznie.

Zgorzel częściowa i całkowita, objawowa i bezobjawowa

W środowisku jamy ustnej zawsze dochodzi do gnilnego rozpadu martwiczej miazgi. Beztlenowce stanowią blisko 90% flory bakteryjnej; do najważniejszych szczepów bakteryjnych beztlenowców zalicza się:

• bakterie Gram-ujemne: Prevotella i Porphyromonas
• bakterie Gram-dodatnie: Peptostreptococcus, Eubacterium, Actinomyces.

Jama ustna (m.in. ze względu na wysoką wilgoć i temperaturę oraz obecność bakterii gnilnych) stwarza warunki dla rozwoju rozpadu gnilnego martwej tkanki. W wyniku rozpadu zgorzelinowego miazga zmienia się w bezpostaciową, brunatną masę o gnilnym zapachu. Zgorzel może objąć część miazgi (zgorzel częściowa) lub całą miazgę (zgorzel całkowita).

Zgorzel częściowa (gangraena pulpae partialis) oznacza zgorzel, która obejmuje tylko fragment miazgi. Pozostała część miazgi jest żywa, ale najczęściej zajęta przez proces zapalny. W takich przypadkach mogą pojawiać się bóle samoistne – jest to tzw. zgorzelinowe zapalenie miazgi (pulpitis gangraenosa). U podstaw zgorzeli częściowej leży proces zapalny miazgi z rozległymi ogniskami martwicy, które uległy rozpadowi zgorzelinowemu.

Zgorzel częściowa rozprzestrzenia się od komory w kierunku kanału. W przypadku zębów wielkokorzeniowych zgorzel może obejmować miazgę w jednym kanale (w pozostałych kanałach i w komorze miazga objęta jest stanem zapalnym). Zgorzel częściowa może przebiegać z bólami samoistnymi lub bezobjawowo. Nagryzanie na ząb może powodować dolegliwości bólowe.

Przez zgorzel całkowitą (gangraena pulpae totalis) rozumie się zgorzel, która obejmuje miazgę koronową oraz miazgę korzeniową. Rozpad zgorzelinowy miazgi jest skutkiem nieleczonego procesu próchnicowego. Obecność objawów klinicznych ze strony tkanek okołowierzchołkowych (i wynik badania radiologicznego) pozwala rozpoznać zapalenie tkanek okołowierzchołkowych na tle zgorzeli miazgi (periodontitis chronica granulosa propter gangraenam pulpae).

Jeśli (rzadko) zgorzel całkowita przebiega bezobjawowo (bez objawów klinicznych i radiologicznych) rozpoznawana jest zgorzel bez objawów ze strony tkanek okołowierzchołkowych (gangraena pulpae sine symptomatibus periodontalibus).

Od próchnicy do martwicy i zgorzeli miazgi

Zgorzel miazgi, podobnie jak martwica miazgi, klasyfikowana jest jako pulpopatia nieodwracalna z miazgą martwą.

Martwica miazgi oznacza śmierć miazgi. Najczęściej martwicze tkanki są wydalane lub resorbowane przez organizm. Jednak miazga zęba znajduje się w komorze, której ściany zbudowane są z zębiny – twardej tkanki. Dlatego martwa miazga tkwi w jamie zęba i ulega rozpadowi zgorzelinowemu (lub jest usuwana podczas leczenia endodontycznego).

Za martwicę mogą odpowiadać bakterie obecne w ubytku próchnicowym oraz produkty ich metabolizmu (martwica może być też następstwem przerwania pęczka naczyniowo-nerwowego). Najczęstszą przyczynę martwicy stanowi więc nieleczony proces próchnicowy, rzadziej uraz mechaniczny lub działania jatrogenne.

Martwica, tak jak zgorzel miazgi, może być częściowa lub całkowita. Najczęściej pacjent z martwicą miazgi nie zgłasza żadnych dolegliwości. Czasem może uskarżać się na zmianę barwy zęba i uraz.

W każdym ubytku próchnicowym obecne są mikroorganizmy, które przyczyniają się do demineralizacji i proteolizy tkanek twardych zęba. Bakterie z ubytku próchnicowego mogą wnikać do kanalików zębiny. Zapalenie miazgi wywoływane jest przez toksyny bakteryjne (które mogą działać pośrednio cytotoksycznie) albo przez bakterie działające bezpośrednio jako antygeny. Jeśli dochodzi do istotnego uszkodzenia miazgi, tworzą się ogniska martwicy i – tym samym – korzystne warunki dla bakterii wnikających do miazgi i rozwijających się w martwiczych tkankach.