Zespół Costena

Zespół Costena określa szereg zaburzeń czynnościowych narządu żucia odnoszących się do układu ruchowego tego systemu tkanek i ściśle powiązanych z pracą stawu skroniowo-żuchwowego. Nazwa „zespół Costena” upamiętnia nazwisko jego odkrywcy – otolaryngologa Jamesa Costena, który w 1934 r. jako pierwszy systematycznie opisał zauważony u swoich pacjentów zbiór symptomów, które koncentrowały się w okolicach ucha, przewodu słuchowego i stawu skroniowo-żuchwowego.

Pierwotna nazwa ewoluowała równolegle do zdobywania wiedzy na temat przyczyn zespołu Costena; propozycje innych nazw skupiały się wokół zaburzeń lub dysfunkcji, lub mioartropatii stawu skroniowo-żuchwowego, albo wskazywały na bólowo-mięśniowy charakter nieprawidłowości. Obecnie zespół Costena włączony jest w grupę zaburzeń skroniowo-żuchwowych, określanych skrótem TMD od angielskiej nazwy temporomandibular disorders.

Przyczyny zespołu Costena

1. Costen sugerował m.in., że zmiany w uzębieniu i wady zgryzu mogą być przyczyną zaburzeń słyszenia, szumów usznych, pieczenia w jamie ustnej i bólów głowy. Za pierwotną przyczynę uznawał utratę zębów bocznych, czego rezultatem jest obniżenie wysokości zwarcia i zmiana położenia żuchwy, prowadzące do powstania wymienionych konsekwencji[1].

Pogłębienie wiedzy w dalszych latach doprowadziło do wzbogacenia listy nieprawidłowości o naprężenia i przeciążenia, jakie powstają w obrębie mięśni i więzadeł i w rezultacie prowadzą do zaburzeń czynnościowych w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego. Obecnie wiadomo, że zmiany, jakie wskutek przeciążeń pojawiają się w narządzie żucia, mogą doprowadzić do rozregulowania pracy układu stomatognatycznego, wystąpienia bólu i wielu innych objawów – w tym obserwowanych przez Costena.

Za powstanie zaburzeń czynnościowych układu stomatognatycznego odpowiedzialne są dwa główne elementy:

• nieprawidłowa okluzja (niewłaściwe stykanie się powierzchni zębów);
• stres emocjonalny[2].

Włączenie czynnika psychicznego pozwoliło na zrozumienie, dlaczego u wielu pacjentów rozwinął się zespół dolegliwości określanych mianem zespołu Costena. Pomaga także zrozumieć, dlaczego we współczesnym świecie, zdominowanym przez stres przewlekły, zespół ten dotyka coraz większą liczbę osób – zdecydowanie częściej kobiety niż mężczyzn, a najwięcej przypadków notuje się u osób między 20. a 40. rokiem życia.

Obecnie do przyczyn, które mogą mieć wpływ na pojawienie się zespołu Costena zalicza się również (poza okluzją i stresem):

• stany zapalne tkanek sąsiadujących ze stawem skroniowo-żuchwowym (przewodu usznego, korzeni zębów, ślinianek);
• napięcia tkanek wynikające ze stresu (bruksizm, nawykowe zgrzytanie zębami);
• urazy mechaniczne żuchwy;
• stany zwyrodnieniowe stawów skroniowo-żuchwowych;
• osteoporoza i inne choroby kostne;
• niewłaściwe nawyki, np. opieranie brody na rękach, trzymanie telefonu komórkowego barkiem, żucie gumy z jednej strony;
• niedobory żywieniowe – głównie w zakresie pokarmów białkowych.

Zespół Costena – objawy

Szacuje się, że 40-75% osób wykazuje przynajmniej jeden symptom tej przypadłości.

Do objawów zespołu Costena należą:

• jednostronny ból – w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego promieniujący w kierunku skroni, ucha, oka, potylicy, żuchwy (przy poruszaniu nią podczas mówienia czy spożywania posiłków);
• nienormalny ruch szczęki dolnej;
• kliknięcie, trzask w stawie skroniowo-żuchwowym – szczególnie podczas silnego otwierania jamy ustnej (ziewanie)[3];
• uczucie przeskakiwania w stawie skroniowo-żuchwowym;
• przewlekły ból głowy, bez kryteriów migreny, oporny na leczenie;
• szumy uszne
• upośledzenie słuchu;
• dokuczliwe bóle zębów;
• zmniejszona ruchomość w stawie i opuchlizna chorego stawu.

Ponieważ napięcia i naprężenia, jakie powstają w obrębie twarzoczaszki, mają wpływ na powstanie sił mechanicznych w tkankach sąsiadujących z tym obszarem, konsekwencjami dalszymi mogą być:

• bóle w odcinku szyjnym kręgosłupa;
• bóle w obręczy barkowej.

Jak rozpoznać zespół Costena?

Diagnozę stawia się w oparciu o:

• informacje z badania przedmiotowego i podmiotowego – w tym dokładnego badania palpacyjnego;
• analizę zdjęć rtg czynnościowych – w zwarciu i rozwarciu szczęk.

Leczenie ciała i psychiki w zespole Costena

Leczenie ukierunkowane jest na:

• zmniejszenie bólu i dyskomfortu;
• zrelaksowanie tkanek;
• przywrócenie prawidłowej okluzji:
• zwiększenie odporności na stres i radzenie sobie z nim.

Wykorzystuje się tu:

• środki farmakologiczne – leki przeciwzapalne, przeciwbólowe, rozluźniające mięśnie, tonujące ich napięcie; w ostateczności – blokady stawowe;
• kompleksowe leczenie protetyczne lub z zakresu stomatologi zachowawczej, a także szyny relaksacyjne;
• psychoterapię;
• fizjoterapię: masaże tkanek, zabiegi fizykalne, np. leczenie zimnem, laseroterapia, naświetlania;
• zabieg chirurgiczny – kiedy symptomy wywołane są przez uraz mechaniczny;
• zwalczanie szkodliwych nawyków;
• dieta oparta o miękkie pożywienie.

[1]http://www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2014/10/ns_2014_095-099.pdf

[2]https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=2ahUKEwjywOyMi7zpAhUHqaQKHZ_oAu8QFjAAegQIAhAB&url=http%3A%2F%2Fczelej.com.pl%2Ffileuploader%2Fdownload%2Fdownload%2F%3Fd%3D0%26file%3Dcustom%252Fupload%252FFile-1538551531.pdf&usg=AOvVaw1CMdIfFBMBFDsfbcZ-gfOO

[3]https://www.otorynolaryngologia-pk.pl/f/file/orl-2012_volume-11_issue-3_article-1062.pdf

Darmowy quiz do tekstu: