Zęby objęte ankylozą – diagnostyka i leczenie

W warunkach prawidłowych zęby człowieka umocowane są w zębodołach kostnych za pomocą skomplikowanych struktur zbudowanych z tkanek miękkich. Dzięki aparatowi więzadłowemu zęby w czasie procesu żucia mają ograniczoną możliwość ruchu, która zazwyczaj nie jest przez nas odczuwana. Ankyloza zębów to stan, w którym dochodzi do zrośnięcia się cementu korzeniowego zęba i/lub zębiny z kością wyrostka zębodołowego, co powoduje całkowite unieruchomienie zęba. Ankyloza może dotyczyć zarówno zębów mlecznych, jak i stałych, chociaż jak wynika z przeprowadzonych obserwacji stan ten dotyka zębów mlecznych dziesięciokrotnie częściej niż stałych. Wyniki tych badań wskazują również, że ankyloza występuję więcej niż dwa razy częściej w łuku dolnym niż w górnym. Do stanu tego może dochodzić zarówno przed jak i po wyrznięciu się zęba. Stan ten jest szczególnie niekorzystny w okresie wymiany uzębienia, ponieważ często powoduje powstawanie nieprawidłowej okluzji. Niestety większość przypadków ankylozy notowana jest w okresie uzębienia mlecznego i mieszanego.

Ankyloza

Przyczyny ankylozy

Do ankylozy może dochodzić z różnych powodów, bardzo często następuje ona wówczas, gdy zdrowe komórki w aparacie więzadłowym obumierają, w wyniku procesów takich, jak:
• stany zapalne lub infekcje (zwłaszcza w okolicy przywierzchołkowej)
• zaburzenia przemiany materii lub prawidłowego wzrostu kości
• skłonności wrodzone
• przerwy w strukturze aparatu więzadłowego
• nieprawidłowy ucisk ze strony języka
• wtłoczenie zęba w kość wyrostka zębodołowego lub inny uraz

Do ankylozy dochodzi bardzo często na tle urazu mechanicznego, zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. Do takiego zdarzenia często dochodzi w trakcie uprawiania sportu lub w wyniku wypadków komunikacyjnych. Poprzez przerwanie ciągłości tkanki łącznej otaczającej korzeń zęba komórki tkanki kostnej mają szansę na kontakt z odsłoniętym cementem korzeniowym lub też z zębiną – zwłaszcza przy resorpcji tkanek korzeniowych kontakt z tkanka kostną może prowadzić do powstania ankylozy.

Jak już wspomniano inną często spotykaną przyczyną powstawania ankylozy są zakażenia zębopochodne, zwłaszcza rozwijające się w okolicy przywierzchołkowej, często spowodowane stanami zapalnymi i martwicą miazgi zęba. W przypadku procesów zapalnych, które przebiegają w okolicy przywierzchołkowej zęba dochodzi do podrażnienia ozębnej i nierzadko również do procesów resorpcji korzenia. Do resorpcji tkanek korzenia zęba może dochodzić również przy podrażnieniu tkanek przywierzchołkowych w czasie leczenia endodontycznego. Procesy resorpcji korzenia mogą prowadzić do prób naprawy tkanek i odbudowy miejsc resorpcji prze tkankę kostną. Ankyloza często obejmuje jedynie część korzenia zęba, zazwyczaj w miejscu, w którym resorpcja korzenia była największa.

Objawy ankylozy

Ankyloza zęba może przebiegać bezobjawowo lub też dawać mniej lub bardziej nasilone obawy. Do tych ostatnich należą następujące:
• Ząb objęty ankylozą jest wyraźnie położony w infrapozycji (poniżej płaszczyzny zwarcia) , co spowodowane jest zazwyczaj opóźnionym wzrostem korzenia w stosunku do korzeni zębów sąsiednich – taka sytuacja jest częsta w zębach, w których rozwój korzenia nie został zakończony.
• Ząb przeciwstawny wyraźnie zaczyna wysuwać się w kierunku obniżonego zęba w łuku przeciwstawnym, aby zachować punktu styczne (położenie w suprapozycji).
• Wyrzynanie zęba stałego zostaje zablokowane ze względu na obecność zęba mlecznego, którego korzeń/korzenie nie uległy resorpcji w sposób prawidłowy.

Ankyloza jest często diagnozowana w trakcie rutynowego przeglądu jamy ustnej na podstawie obserwacji. Poza tym stan ten ujawnia się na zdjęciach rentgenowskich (zwłaszcza na zdjęciach pantomograficznych), które często są wykonywane z innych względów. Ankyloza na zdjęciach rentgenowskich objawia się jako widoczne przerwanie ciągłości szpary ozębnowej, z często widocznym skupiskiem tkanki kostnej o nieregularnym kształcie.
Poza tym inną metodą badania zębów pod kątem ankylozy jest ich ostukiwanie. Zęby, które są objęte ankylozą dają inny dźwięk przy ostukiwaniu niż zęby, w których struktury aparatu więzadłowego są prawidłowe. Zęby z ankylozą dają przy badaniu opukowym stłumione dźwięki, podczas gdy zęby prawidłowe dźwięki o większym wzmocnieniu.

Leczenie ankylozy zębów

Leczenie zębów objętych ankylozą jest zależne od kilku czynników – przede wszystkim od tego, czy ząb dotknięty ankylozą jest mleczny, czy stały, od czasu kiedy nastąpiła ankyloza oraz od czasu, w jakim została ona zdiagnozowana.
W przypadku, kiedy ankylozie ulega ząb mleczny i posiada pod sobą rozwijający się ząb stały to powinien on zostać możliwie szybko usunięty, a jeśli jest to konieczne powinno się zastosować odpowiedni utrzymywacz przestrzeni.
Jeżeli ankyloza dotyczy zęba mlecznego, który nie ma poniżej siebie zawiązka/częściowo rozwiniętego zęba stałego a czas, w jakim nastąpiła ankyloza przypadał na okres rozwoju korzenia zęba mlecznego, przez co występuje ryzyko infrapozycji tego zęba i pociąga za sobą w konsekwencji suprapozycję zęba przeciwstawnego, to zalecana jest ekstrakcja zęba i kontynuacja leczenia za pomocą utrzymywacza przestrzeni.
W przypadku, gdy objęty ankylozą ząb jest zębem mlecznym, pod którym nie znajduje się zawiązek zęba stałego, a do ankylozy doszło w późnym etapie rozwoju, to ząb taki może zostać zachowany. Następnie kontakty zwarciowy i proksymalny są odbudowywane po osiągnięciu przez taki ząb pełnego etapu rozwoju, najczęściej za pomocą materiału kompozytowego.
Jeżeli ankylozą dotknięty zostaje ząb stały, a do ankylozy doszło na wczesnym etapie rozwoju, to zazwyczaj leczenie polega na zwichnięciu zęba. W sytuacji gdy powtarzane wielokrotnie luksowanie okazuje się być nieskuteczne ząb jest kwalifikowany do usunięcia. Dąży się przede wszystkim do zapobiegania obniżeniu powierzchni żującej zęba poniżej płaszczyzny zwarcia ponieważ zazwyczaj pociąga to za sobą suprapozycję zęba przeciwstawnego.
W przypadku gdy ankylozą objęty jest ząb stały w późnym etapie rozwoju korzenia, to podobnie jak w poprzednim przypadku najpierw próbuje się leczyć poprzez zwichnięcie zęba. Jeżeli takie leczenie nie pomaga, to odbudowuje się ząb tak, aby jego powierzchnia żująca osiągnęła płaszczyznę zwarcia w momencie, gdy jest on dojrzały.
Zęby mleczne/stałe objęte ankylozą i położone w głębokiej infrapozycji powinny zostać pozostawione w jamie ustnej, o ile nie są one objęte zakażeniem lub nie stanowią potencjalnego zagrożenia dla okluzji.

Bibliografia:

1. Etiology and treatment of tooth ankylosis, William Biederman, B. Chem., D.D.S., Rockville Centre, N. Y., USA
2. Mund-, Kiefer- und Gesichtschirurgie, Jarg-Erich Hausamen, Egbert Machtens, Jürgen F. Reuther, Harald Eufinger, Alexander Kubler, Henning Schliephake, wyd. 4., Springer, 2012
3. Peterson’s Principles of Oral and Maxillofacial Surgery, Tom 2, Michael Miloro,G. E. Ghali,Peter Larsen,Peter Waite, 2004, BC Decker Inc