Zapalenie węzłów chłonnych głowy i szyi

Ze względu na różnorodność czynników zapalnych rozpoznanie jednostki chorobowej wyłącznie na podstawie stanu węzłów chłonnych głowy i szyi najczęściej jest niemożliwe. Źródłem trudności w praktyce klinicznej bywa zwłaszcza przewlekłe zapalenie węzłów chłonnych, które może wymagać wnikliwego postępowania diagnostycznego; dokładnego badania podmiotowego, przedmiotowego i badań dodatkowych, np. mikrobiologicznych, ultrasonograficznych, pobrania materiału do badania histopatologicznego, a także badań radiologicznych (w przypadku zmienionych chorobowo węzłów chłonnych będących w kontakcie z kością).

Procesy patologiczne w węzłach chłonnych głowy i szyi

Węzły chłonne uczestniczą w procesach, w które zaangażowany jest układ immunologiczny, pełniąc szczególną funkcję w walce z zakażeniem. Są polem działania wędrujących limfocytów i makrofagów, miejscem kontaktu limfocytów T i B z antygenami, gdzie – w odpowiedzi na antygen – dochodzi do aktywacji i transformacji komórek immunokompetentnych. Wczesny efekt reakcji na antygen stanowi zwiększenie przepływu krwi przez zajęte węzły. Jednak za powiększenie węzłów chłonnych odpowiadać może wiele czynników: odczynowych (w stanach zapalnych i alergiczno-reaktywnych), przerostowych lub nowotworowych.

Powiększenie węzłów chłonnych może mieć charakter miejscowy lub uogólniony (gdy obejmuje minimum 2–3 obszary ciała). Regionalne powiększenie węzłów chłonnych wskazuje zwykle na miejscowy proces patologiczny, aczkolwiek niektóre choroby ogólnoustrojowe przebiegają ze zmienionymi odczynowo – charakterystycznymi dla nich – grupami węzłów chłonnych (np. mononukleoza zakaźna – węzły zauszne i karkowe, różyczka – węzły potyliczne i zauszne).

Zazwyczaj powiększenie węzłów chłonnych głowy i szyi ma charakter odczynowy: jest odpowiedzią na bodźce zapalne – bakterie lub wirusy. W większości przypadków źródło zakażenia stanowią zmienione chorobowo tkanki przyzębia, zęby, kości szczęk, zatoki szczękowe, migdałki lub zakażone rany śluzówki i skóry. W okolicy szczękowo-twarzowej obserwuje się najczęściej powiększenie węzłów podżuchwowych.

Czynnik zapaleniotwórczy (zazwyczaj nieswoisty) może wywołać reakcję węzłów chłonnych w postaci ostrego lub przewlekłego zapalenia. Ostre zapalenie węzłów chłonnych (lymphadenitis acuta) objawia się podwyższoną temperaturą ciała, czasem z dreszczami, osłabieniem, bólem głowy i ogólnym złym samopoczuciem. Węzły chłonne są powiększone i bolesne; początkowo – w wyniku narastającego obrzęku tkanki węzłowej – miękkie i elastyczne. Zapalenie ostre węzłów chłonnych może mieć charakter surowiczy (lymphadenitis acuta serosa) lub ropny (lymphadenitis acuta purulenta).

Stany zapalne węzłów chłonnych głowy i szyi – ostre i przewlekłe

Ostre surowicze zapalenie węzłów chłonnych przebiega z wysiękiem surowiczym we wnętrzu węzłów chłonnych (cechuje je miękka konsystencja i przesuwalność względem otoczenia). Zapalenie może cofnąć się bez pozostawienia zmian, jeśli układ odpornościowy działa prawidłowo, a patogenność, wirulencja (zjadliwość) drobnoustrojów są niskie. W przeciwnym razie może przejść w ostre ropne zapalenie węzłów chłonnych, w przebiegu którego rośnie bolesność zajętych węzłów chłonnych i zmienia się ich konsystencja (twardnieją) w wyniku silnego napięcia torebek łącznotkankowych.

Gdy dochodzi do nacieku zapalnego tkanek miękkich otaczających węzły (zapalenia okołowęzłowego; perilymphadenitis), węzły nie są już przesuwalne względem otoczenia. Z czasem, pod wpływem działania enzymów proteolitycznych, torebki węzłów zostają zniszczone, a patologiczna wydzielina przedostaje się do pobliskich tkanek – może spowodować ropowicę lub powstanie ograniczonego zbiornika ropy z typowymi objawami ropnia w danej okolicy. Zaniedbanie stanu może doprowadzić do opróżnienia zawartości węzła przez samoistnie wytworzone przetoki. W niektórych przypadkach we wczesnej fazie ostrego ropnego zapalenia jego obraz może się cofnąć, ale węzły pozostają trwale powiększone (do 1–2 cm) i twarde (bliznowata tkanka łączna), niebolesne i ruchome względem otoczenia.

Leczenie ostrego zapalenia węzłów chłonnych polega na eliminacji źródła zakażenia (np. ekstrakcji zęba), antybiotykoterapii, okładach w fazie wczesnej zapalenia, w późniejszej – obejmuje nacięcie i drenaż.

Przewlekłe zapalenie węzłów chłonnych (lymphadenitis chronica) może być zejściem ostrego procesu lub mieć charakter pierwotny. W jego przebiegu węzły są powiększone, elastyczno-twarde, najczęściej niebolesne. Nie w każdym przypadku są przesuwalne względem otoczenia. Leczeniem z wyboru jest leczenie chirurgiczne (wyłuszczenie zmienionych chorobowo węzłów; lymphadenectomia).