Zapalenia zanikowe błony śluzowej jamy ustnej

Zanikowe zapalenia śluzówki jamy ustnej z reguły stanowią skutek toczących się chorób ogólnoustrojowych. U ich podstaw leżeć mogą choroby niedoborowe, upośledzenie procesów wydzielania śliny, zaburzenia hormonalne. Wczesne objawy zaniku błony śluzowej jamy ustnej obserwuje się najczęściej na języku.

Zapalenie kątów ust

Zapalenie kątów ust (stomatitis angularis), czyli zajady (cheilitis angularis), mogą mieć pochodzenie miejscowe i/lub ogólne. Wśród czynników miejscowych dominują infekcje (paciorkowcowo-gronkowcowe), poza tym bezzębie, nieprawidłowe uzupełnienie protetyczne, zwiotczenie mięśni twarzy, szczególnie u pacjentów w wieku senioralnym. Zmiany obserwowane są po antybiotykoterapii, u kobiet w okresie menopauzy oraz w przebiegu chorób ogólnoustrojowych (cukrzyca, zespół Plummera-Vinsona, niedobory witamin, żelaza, niedokrwistość megaloblastyczna i z niedoboru żelaza).

Zapalenie kątów ust objawia się długo utrzymującymi się pęknięciami i nadżerkami o nacieczonych brzegach, często sączącymi. W postępowaniu należy przede wszystkim ustalić czynnik przyczynowy.

Leczenie zależy od przyczyny. Miejscowo stosuje się łagodne środki odkażające. W okresie występowania zajadów przeciwwskazane jest wykonywanie zabiegów w jamie ustnej.

Niedobór witaminy B2, PP i żelaza – zmiany w jamie ustnej

Objawy niedoboru witaminy B2 w jamie ustnej pojawiają się głównie na wargach i języku – język jest gładki, czerwony, w stanie zapalnym. Dochodzi do utraty brodawek i powstania owrzodzeń. Zmiany często współwystępują z zapaleniem kątów ust, bolesnymi pęknięciami warg ze złuszczaniem nabłonka.

Ryc.1. zajady, infekcje, pęknięcia ust

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej związane z niedoborami niacyny (witaminy PP) objawia się głównie zmianami na języku (język mocno zaczerwieniony, obrzękły, bolesny z nalotem czarnobrązowym, złuszczającym się od przodu ku tyłowi). Z czasem język staje się błyszczący, „lakierowany”. Zejście stanowi język zanikowy z bruzdami; mogą współwystępować infekcje (krętkowo-wrzecionowcowe, drożdżycowe), inne niedobory, niedokrwistość.

Niedobór żelaza w jamie ustnej manifestuje się zapaleniem kątów ust, zanikowym zapaleniem języka, pieczeniem lub aftami przewlekle nawrotowymi. Początkowo występuje wyraźne zaczerwienienie języka, następnie – w wyniku zaniku brodawek – powierzchnia języka staje się gładka, a grzbiet – błyszczący. Pacjent może skarżyć się też na pieczenie przełyku, gardła i utrudnione połykanie (dysphagia).

Zmiany zanikowe w niedokrwistości złośliwej i cukrzycy

Niedokrwistość Addisona-Biermera (złośliwa) jest skutkiem upośledzenia czynności wewnątrzwydzielniczej błony śluzowej żołądka, powodującego brak/niedobór czynnika wewnętrznego (czynnika Castle’a) w soku żołądkowym, co zaburza procesy wchłaniania i prowadzi do niedoboru witaminy B12. Zmiany w jamie ustnej występują najczęściej na języku. Zapalenie przyczynia się do zaniku błony śluzowej i brodawek języka. Język staje się gładki, lśniący, „lakierowany” – tzw. język Huntera (glossitis Hunteri). Język jest bolesny, z jaskrawoczerwonymi plamami, smugami w kształcie litery U lub V i obrzękniętymi, bolesnymi brodawkami. U co czwartego pacjenta zmiany współwystępują z zapaleniem kątów ust.

Cukrzyca (diabetes mellitus) to choroba metaboliczna przebiegająca z zaburzeniem gospodarki białkowej, tłuszczowej i węglowodanowej. Do zmian w jamie ustnej w jej przebiegu (szczególnie w cukrzycy insulinozależnej) należy uczucie pieczenia błony śluzowej (zwłaszcza języka) oraz zanikowe zapalenie języka. Język jest suchy, bolesny, z powodu zaniku brodawek – wygładzony (lingua glabra). W kątach ust obserwuje się zajady. Błona śluzowa ma skłonność do odleżyn (czynnikiem sprzyjającym jest mikroangiopatia cukrzycowa i uzupełnienia protetyczne). U podstaw suchości jamy ustnej w przebiegu cukrzycy leżą zmiany zapalno-zwyrodnieniowe ślinianek i nadmierna lepkość śliny. Tworzą się korzystne warunki do rozwoju grzybicy jamy ustnej. Niekontrolowana cukrzyca wiąże się ze zmianami zanikowymi w przyzębiu. Mogą powstawać mnogie ropnie parodontalne z destrukcją kości wyrostka zębodołowego.