Unaczynienie, unerwienie i substancja międzykomórkowa miazgi

Wypełniająca jamę zęba miazga (pulpa dentis) to tkanka łączna galaretowata dojrzała o charakterze mezenchymalnym; tkanka bogato unaczyniona i unerwiona, złożona z komórek, substancji międzykomórkowej i płynu tkankowego (jak każda tkanka łączna). Miazga zęba jest narządem, który tworzy zębinę, odżywia tkanki twarde, odbiera bodźce, pełni role obronne i reparacyjne.

Substancja międzykomórkowa miazgi

Substancja międzykomórkowa miazgi zbudowana jest z substancji podstawowej i włókien. Amorficzną galaretowatą substancję podstawową tworzą przede wszystkim proteoglikany (zawierające glikozoaminoglikany złączone z molekułą białkową), glikoproteiny i glikolipidy. W okresie rozwoju oraz w młodych zębach substancja podstawowa barwi się metachromatycznie, ale z upływem lat traci te właściwości. Istota podstawowa miazgi bierze udział w wymianie substancji odżywczych; reguluje metabolizm komórek i włókien: tworzy środowisko wewnętrzne, przez które metabolity przechodzą z krwiobiegu do komórek, a produkty przemiany materii – z komórek do systemu żylnego i kanałów limfatycznych.

W substancji podstawowej miazgi znajdują się włókna kolagenowe i retikulinowe – srebrochłonne. Brak włókien sprężystych to organowa specyfika substancji podstawowej miazgi, która odróżnia ją od tkanki łącznej innych narządów.

Włókna kolagenowe najczęściej nie tworzą pęczków, ale są bezładnie rozrzucone w istocie podstawowej (delikatne wiązki mogą tworzyć tylko w bezpośrednim sąsiedztwie ścian naczyń krwionośnych). Większe nagromadzenie włókien kolagenowych stwierdza się w centralnych częściach miazgi (w por. do części obwodowych).

Drobne włókna srebrochłonne – retikulinowe przeplatają się z włóknami kolagenowymi; ich największe nagromadzenie występuje (w przeciwieństwie do włókien kolagenowych) w obwodowych częściach miazgi. W pasie Weila tworzą splot – wychodzące z niego włókna łączą się w pęczki i, jako spiralne włókna Korffa, wnikają do warstwy odontoblastów, podążając stąd do prezębiny.

Funkcja tworzenia włókien w miazdze przypada głównie fibroblastom – w ich cytoplazmie wytwarzane są drobiny prokolagenu, które są wydzielane do przestrzeni międzykomórkowych, a następnie łączą się we włókienka. Struktury włókniste mogą również tworzyć odontoblasty, ale ten rodzaj włókien stanowi zrąb dla zębiny.

Unaczynienie miazgi

Główne naczynia krwionośne (jedna lub dwie tętnice) wnikają do miazgi przez otwór wierzchołkowy. W przypadku zębów jednokorzeniowych konsekwencją uszkodzenia głównego pnia naczyniowego jest obumarcie miazgi. W zębach wielokorzeniowych, jeśli dochodzi do po przerwania przepływu krwi w jednym kanale, miazga koronowa może być odżywiana z innego kanału.

Tętnice, które biegną w środkowej części miazgi, w kanale rozgałęziają się na coraz drobniejsze naczynka, w częściach obwodowych przechodząc w naczynia przedwłosowate i włosowate tworzące splot pod warstwą odontoblastów. Niektóre włośniczki mogą wnikać do warstwy odontoblastów i dochodzić do prezębiny. Sieć naczyniowa jest bardziej rozbudowana w miazdze koronowej niż korzeniowej. Włośniczki przechodzą w naczynia żylne – zawłosowate, te zaś łączą się w coraz większe żyły. Główne pnie żylne (dwa lub trzy) opuszczają miazgę przez otwór wierzchołkowy.

Zaopatrzenie w krew konkretnego fragmentu tkanki kontrolowane jest przez impulsy nerwowe i czynniki humoralne, a także produkty metabolizmu komórkowego. Impulsy nerwowe powodują poszerzanie lub zwężanie światła naczyń (przez skurcz mięśni gładkich), regulując dopływ krwi. Adrenalina, histamina i noradrenalina (wydzielane przez włókna sympatyczne) wpływają na zwężenie naczyń; acetylocholina (wydzielana przez włókna parasympatyczne) powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych.

Substancje odżywcze i sole mineralne są dostarczane do zębiny przede wszystkim od strony miazgi. Naczynia krwionośne w obwodowych częściach miazgi zapewniają odontoblastom zaopatrzenie w plazmę, co umożliwia przekazywanie nagromadzonych soków tkankowych i soli mineralnych do zębiny.

Bogata sieć naczyń krwionośnych miazgi bierze także udział w odprowadzaniu czynników toksycznych, które mogą przedostawać się do komory kanalikami z obnażonej zębiny.

Unerwienie miazgi

Do kanału (przez każdy otwór wierzchołkowy) wnika kilka wiązek nerwowych, które zawierają włókna mielinowe – rdzenne i bezmielinowe – bezrdzenne (włókna towarzyszą głównym pniom naczyniowym).

Włókna bezmielinowe (nerwy naczynioruchowe wchodzące w skład układu sympatycznego) biegną w sąsiedztwie naczyń, ich liczne gałązki oplatają naczynia i dochodzą do komórek mięśniowych ściany naczyniowej; powodują skurcz i rozkurcz naczyń oraz warunkują przepływ krwi.

Włókna mielinowe (włókna czuciowe) odpowiadają za wrażliwość miazgi i zębiny. Główne wiązki (w centralnych częściach miazgi) rozgałęziają się na coraz mniejsze włókienka, które kierują się do warstw obwodowych, a na granicy warstwy bogatokomórkowej i pasa Weila tworzą splot Raszkowa. Ze splotu wychodzą pojedyncze włókna bez osłonki mielinowej, zmierzające do warstwy odontoblastów, gdzie tworzą splot pododontoblastyczny (interplexus). Niektóre włókienka wychodzące ze splotu dochodzą do komórek zębinotwórczych, inne przechodzą przez warstwę odontoblastów i płytko wnikają do kanalików zębinowych.