Tkanki okołowierzchołkowe zęba (OKW) – co to takiego i kiedy chorują?

Wierzchołki osadzonych w przyzębiu korzeni zębowych otoczone są przez tkanki okołowierzchołkowe, czyli:

• ozębną (zwaną więzadłem ozębnowym) – zbudowana jest z włókien kolagenowych łączących ząb z kością wyrostka zębodołowego; można ją przyrównać do mocnej, elastycznej sieci, dzięki której ząb jest stabilnie osadzony w zębodole, ale jednocześnie ma pewną niewielką fizjologiczną ruchomość;
• cement korzeniowy (tzw. kostniwo) – to silnie zmineralizowana tkanka pokrywająca z zewnątrz ząb w części korzeniowej, nie posiadająca unaczynienia i unerwienia, która przez całe życie ulega nawarstwianiu, co może w końcu doprowadzić do zamknięcia otworu wierzchołkowego zęba;
• kość wyrostka zębodołowego – to okryta okostną tkanka kostna, w której osadzone są zęby; ulega stałej przebudowie, znajdują się w niej otwory, tzw. sito zębodołowe, poprzez które przedostają się do ozębnej naczynia krwionośne i limfatyczne.

Kompleks tkanek okołowierzchołkowych, choć niewielki, pełni bardzo ważną rolę: w stabilizowaniu zęba w przyzębiu i w ochronie ustroju przed rozprzestrzenianiem się zakażenia toczącego się w jamie zęba lub w kieszonkach przyzębia. Aby ochrona ta była skuteczna, tkanki okołowierzchołkowe zęba same muszą być zdrowe; tymczasem w wyniku różnych zdarzeń – chorują. Część schorzeń tkanek okołowierzchołkowych można bez trudu zdiagnozować, inne – słabo lub wcale. Toczące się w utajeniu procesy mogą doprowadzić do następstw równie poważnych, jak te, które wywołuje rozległa i nieleczona próchnica czy zaawansowana paradontoza.

Choroby tkanek okołowierzchołkowych zęba mogą być wywołane czynnikami:

• zakaźnymi – najczęściej to bakterie z chorującej miazgi zęba,
• niezakaźnymi, takimi jak podrażnienie, np. podczas leczenia kanałowego, działanie bodźców chemicznych, fizycznych, immunologicznych czy zapalnych, urazy mechaniczne czy endotoksyny powstające w wyniku zakażenia bakteryjnego.

Procesy chorobowe toczące się w tkankach okołowierzchołkowych zęba mogą występować jako:

• Zapalenia – mogą być ostre lub przewlekłe. Te pierwsze zazwyczaj spowodowane są obecnością bakterii, ale poza infekcją wywołać mogą je także materiały czy leki stosowane podczas leczenia stomatologicznego, a także uszkodzenia kanału korzenia zęba podczas opracowywania. Stany ostre w każdym przypadku wywołują ból zęba i jego okolicy. Z kolei zapalenia przewlekłe toczą się najczęściej bezobjawowo i wykrywa się je dopiero wtedy, kiedy ulegają zaostrzeniu albo też kiedy wykonuje się badania pod kątem choroby odogniskowej. Skryty, przewlekły charakter choroby jest bardzo zdradliwy, ponieważ prowadzi do stopniowego, stałego niszczenia tkanek. W łagodniejszej postaci w okolicy wierzchołka zęba dochodzi do zwłóknienia ozębnej. Poważniejszą konsekwencją procesu przewlekłego może być powstanie:
  • ziarniniaka, czyli zgrupowania komórek uczestniczących w odpowiedzi immunologicznej organizmu na działanie bodźca,
  • torbieli korzeniowej, która może się rozrastać i deformować ułożenie zębów w łuku, możliwe jest też pojawienie się w niej ropy, a nawet przekształcenie w komórki o charakterze nowotworowym,
  • przetoki zewnętrznej lub wewnętrznej, czyli kanału tworzonego w tkankach przez szukający ujścia wysięk ropny.

Wysięk ropny lub surowiczy może też towarzyszyć zapaleniu ostremu. Ten pierwszy może          stać się przyczyną powstania bolesnego ropnia zlokalizowanego: w okolicy           wierzchołkowej zęba, pod okostną lub pod błoną śluzową jamy ustnej.

• Zmiany postępowe – charakteryzują się nawarstwianiem się, pogrubianiem tkanek okołowierzchołkowych. Zmiany te wprawdzie najczęściej nie dają dolegliwości bólowych, ale z powodu narastania tkanek mogą powodować uciski, których konsekwencją będą objawy neurologiczne. Czasem w przednim odcinku żuchwy powstają kuliste twory – kostniwiaki. Na szczęście nie szkodzą one zębom, przy których się tworzą, a z czasem ulegają samoistnie wygojeniu.
• Zmiany wsteczne – to procesy o charakterze niszczycielskim i jednocześnie poważne konsekwencje procesów chorobowych toczących się w okolicach wierzchołkowych zęba. W ozębnej może dochodzić do zwyrodnień tkanki, jej zaniku, a nawet martwicy. Martwica może pojawiać się też w kości wyrostka zębodołowego, a jej konsekwencją będzie powstanie martwiaka, czyli struktury wyraźnie odgraniczonej od żywej tkanki.
• Przekrwienia – to wywołujące ból zaburzenia w krążeniu krwi w zębie, spowodowane infekcją bakteryjną lub działaniem czynników niezakaźnych.

Procesy chorobowe miazgi zębów wywołane przez bakterie próchnicy uznaje się za najczęstszą przyczynę schorzeń tkanek okołowierzchołkowych, ale głównym czynnikiem wywołującym stany zapalne nie są same drobnoustroje, lecz endotoksyny bakteryjne. Działają one jak antygeny, przez co pobudzają odpowiedź układu odpornościowego i stymulują powstanie miejscowego stanu zapalnego.