Rozpoznawanie próchnicy metodą fluorescencyjną

Próchnica stanowi nadal ważny problem społeczny, dlatego cały czas dąży się do jej prewencji i leczenia, aby móc skutecznie ograniczyć odsetek cierpiących na nią pacjentów. Wczesne wykrywanie próchnicy, w  fazie początkowej, w której można jeszcze odwrócić demineralizację szkliwa jest więc jednym z głównych celów współczesnej stomatologii. Aby osiągnąć ten cel stosuje się wiele metod diagnostycznych, od standardowo spotykanego zgłębnikowania do wykonywania wycisków przestrzeni międzyzębowych, czy też metod elektronicznych. Jedną z polecanych nieinwazyjnych technik jest fluorescencja, która opiera się na pomiarze widma światła laserowego pochłanianego i odbijanego przez tkanki zęba.

Laserowe wykrywanie próchnicy

Technika opierająca się na fluorescencji wykorzystuje to, że w przypadku zmian próchnicowych zmienia się zakres widma emisji w stosunku do tej obserwowanej w przypadku zdrowych tkanek zęba. Na podstawie oceny przesunięcia maksimum widma można także wnioskować o stadium próchnicy i jej zasięgu.
Metoda rozpoznawania próchnicy technikami fluorescencji jest szczególnie polecana dla miejsc trudno dostępnych innymi metodami, zwłaszcza dla przestrzeni międzyzębowych oraz u osób leczonych ortodontycznie w miejscu umocowania klamer aparatu. Długotrwałe leczenie ortodontyczne z użyciem aparatu opartego na zamkach i klamrach wymaga szczególnie uważnej kontroli demineralizacji szkliwa, ponieważ miejsca przytwierdzenia aparatu są trudniejsze do oczyszczania i w związku są bardziej podatne na rozwój próchnicy. Wczesne wykrycie procesu próchnicowego daje szerokie możliwości leczenie nieinwazyjnego, co jest korzystne dla pacjenta.
Pomiary natężenia fluorescencji są różne w przypadku szkliwa nieuszkodzonego i szkliwa dotkniętego próchnicą. Gdy szkliwo zostaje rozpuszczone w wyniku oddziaływania kwasów produkowanych przez bakterie dochodzi do obniżenia natężenia jego fluorescencji. Dzieje się tak ze względu na rozpraszanie światła wzbudzającego na uszkodzonych kryształów. Według badań szkliwo odwapnione ma od 5 do 10-krotnie zwiększoną zdolność do rozpraszania światła w stosunku do zdrowego szkliwa. Przez skrócenie drogi optycznej zmniejsza się liczba wzbudzonych fluoroforów, a tym samym występuje zmieniona fluorescencja, czego skutkiem jest przesunięcie się maksimum widma z zakresu światła niebiesko-zielonego w stronę czerwieni. Dzięki wykorzystaniu światła możliwy jest bardzo czuły pomiar zmian struktury szkliwa, który może być przetworzony i przedstawiony w sposób graficzny w elektronicznych urządzeniach diagnostycznych.
Jedną z częściej stosowanych metod jest QLIF (quantitative laser induced fluorescence) czyli fluorescencja ilościowa wzbudzana laserowo. Pozwala ona na wykrycie wczesnych zmian próchnicowych, za jej pomocą można także określić stopień demineralizacji i remineralizacji szkliwa. Jest to bardzo korzystna metoda, jeśli pomiarów dokonuje się pod zamkami aparatów ortodontycznych, ponieważ umożliwia ona szybką i nieinwazyjną diagnostykę.
Zastosowanie fluorescencji polecane jest także w terapii remineralizacji odwapnień szkliwa, ponieważ można wówczas skutecznie ocenić postępy w leczeniu. Dzięki zastosowaniu tej techniki można standaryzować ocenę powierzchni opisując ją zakresami liczbowymi natężenia, co zmniejsza ryzyko pomyłek. Zarówno diagnostyka bruzd, powierzchni stycznych jak i odsłoniętych powierzchni zębów jest ułatwiona dzięki fluorescencji. W ten sposób można obserwować nie tylko pierwotne zmiany próchnicowe, ale i próchnicę wtórną, co jest wskazane szczególnie w okolicy starszych wypełnień. Początkowe odwapnienia szkliwa, które powstają na skutek różnych czynników mogą sprawiać trudności w odróżnieniu zmian próchnicowych od początkowej fluorozy. Obserwacja zmian z wykorzystaniem metody fluorescencyjnej pozwala śledzić aktywność zmian w czasie kolejnych wizyt kontrolnych.
Niestety metoda fluorescencyjna ma także wady. Ze względu na to, że jest ona bardzo czuła zdarzają się wyniki fałszywie pozytywne w przypadku obecności osadów nazębnych, czy też płytki nazębnej. Dlatego metoda fluorescencyjna nie powinna być stosowana jako jedyna metoda diagnostyki próchnicy. Pomimo wysokiej czułości metody fluorescencyjnej za jej pomocą nie da się określić, czy dana zmiana powstała w wyniku próchnicy, czy też jest spowodowana hipoplazją szkliwa. Czułość wykrywania głębokości zmiany pozwala stwierdzić, czy próchnica jest ograniczona do szkliwa, czy też objęła już zębinę. Za pomocą fluorescencji nie jest jednak możliwy pomiar głębokości zmiany w zębinie.
Metodę fluorescencyjna można także stosować do wykrywania płytki nazębnej i kamienia nazębnego, co ma spore znaczenie w profilaktyce próchnicy, oraz chorób przyzębia. Ponadto technika ta jest chętnie stosowana w badaniach in vitro nad wpływem długotrwałego oddziaływania na szkliwo płukanek do jamy ustnej.

Bibliografia:
1.    Laser fluorescence in detecting and monitoring the progression of occlusal dental caries lesions and for screening persons with unfavourable dietary habits, Vuokko Anttonen, University of Oulu, 2007
2.    Essentials of dental caries: the disease and its management, Edwina A. M. Kidd Oxford University Press, 2005
3.    Operative dentistry: a practical guide to recent innovations, Hugh Devlin, Springer, 2006