Leczenie retencyjne w ortodoncji

Celem leczenia retencyjnego w ortodoncji jest utrwalenie efektów uzyskanych w trakcie leczenia aktywnego. Już podczas planowania terapii należy informować pacjentów, że długotrwała, a czasem permanentna terapia retencyjna, stanowi integralny element leczenia ortodontycznego – w wielu przypadkach to jedyna możliwość utrzymania osiągniętych wyników przez długi okres.  

Retencja w ortodoncji – problematyczna, ale niezbędna

Należy mieć na uwadze, że u wysokiego odsetka pacjentów istnieje skłonność do nawrotów wady – mimo właściwego rozpoznania, prawidłowo przeprowadzonych, kolejnych etapów leczenia aktywnego i stabilizacji jego rezultatów.

Okres retencyjny powinno się traktować jako integralną część całego leczenia ortodontycznego. Czas jego trwania zależy od różnych czynników, m.in. od typu nieprawidłowości, jej nasilenia i sposobu leczenia, a także od wieku pacjenta i czynników genetycznych. Generalnie uznaje się, że czas leczenia retencyjnego powinien trwać od roku do dwóch lat lub co najmniej tyle, ile połowa czasu poświęconego na leczenie aktywne.

Decyzja o zakończeniu retencji może zależeć również od stadium wzrostowego, w jakim znajduje się pacjent. W wielu przypadkach dopiero całkowite zakończenie wzrostu umożliwia uzasadnioną rezygnację z leczenia retencyjnego. Wydłużonego okresu retencji mogą wymagać pacjenci dorośli poddani leczeniu aparatem stałym, u których procesy apozycji przebiegają wolniej, a procesy resorpcji tkanki kostnej – szybciej. W niektórych przypadkach, przy towarzyszących periodontopatiach i zanikach podparcia kostnego, zaleca się stosowanie retencji permanentnej (z użyciem retainerów stałych).

Długoterminowa stabilizacja efektów leczenia ortodontycznego nieustannie stanowi problem w ortodoncji. Na końcowy wynik leczenia ortodontycznego wpływa wiele czynników, w tym późniejsze zmiany wzrostowe czy związane z wiekiem modyfikacje parametrów łuków zębowych. Duże znaczenie przypisuje się redukcji odległości międzykłowej, zwłaszcza w żuchwie, co prowadzi do narastania stłoczeń.

Aparaty retencyjne – stałe i ruchome

Do popularnych aparatów retencyjnych należy np. płytka Hawleya, czyli akrylowa płyta dokładnie dopasowana do podniebienia (zęby górne) lub płytka dolna, która przylega do powierzchni językowych zębów dolnych. Płytka Hawleya zawiera minimalną liczbę klamer lub jest wykonywana bez nich. Płyty górna i dolna wyposażone są w łuk wargowy z twardego drutu, dobrze przylegający do powierzchni wargowych zębów.

Ryc. 1. Płytka Hawleya

Jednym ze szczególnych rodzajów aparatów retencyjnych są aparaty czynnościowe, użytkowane w charakterze aparatów retencyjnych (już bez aktywowania, wykorzystywane jako aparaty bierne). W okresie retencji czas użytkowania aparatu w ciągu doby ulega stopniowemu zmniejszaniu.

Płyty retencyjne Schwarza, wykonane z płyty akrylowej przylegającej do powierzchni podniebiennych zębów, zawierają klamry i łuk wargowy przylegający do powierzchni wargowych. Pacjent otrzymuje płyty retencyjne zaraz po zdjęciu aparatu stałego, z zaleceniem stosowania w dzień i w nocy (można wyjmować na czas posiłków). Z czasem liczba godzin użytkowania aparatu w dzień ulega zmniejszeniu.

Ryc. 3. Możliwość wyboru kolorów poprawia finezyjność płytek Schwarza

W roli retainerów ruchomych sprawdzają się również szyny retencyjne zbudowane z płytek termoformowalnych, które dobrze przylegają do powierzchni zębów i są łatwo akceptowane przez pacjentów (wykonane z przezroczystego tworzywa).

Ryc. 4. Retainer termoformowalny

Istnieją również aparaty dwuszczękowe  z tworzywa silikonowego, tzw. pozycjonery, które obejmują dwa łuki zębowe od strony językowo-podniebiennej oraz wargowo-policzkowej. Ich elastyczność pozwala na drobne (do ok. 2 milimetrów) korekty ustawienia zębów.

Ryc. 5. Dwuszczękowy pozycjoner Clear Aligner

Retainery stałe (3-3 retainery, 4-4 retainery), czyli stałe aparaty retencyjne, wykorzystuje się do retencji w przedniej części łuków zębowych, w celu profilaktyki nawrotu stłoczeń i obrotów zębów; stosuje się je także po leczeniu diastemy oraz w leczeniu retencyjnym u pacjentów dorosłych.

Ryc. 6. Reteiner stały FSWR od 3 do 3 przyklejony do zębów

Do najpopularniejszych retainerów stałych należą retainery FSWR (flexible spiral wire retainer), zbudowane ze spiralnie skręconego drutu splecionego z kilku drucików o małej średnicy. Drut jest precyzyjnie doginany do powierzchni językowych lub podniebiennych zębów (powinien być pasywny po przyklejeniu).

Pamiętajmy o prawidłowej higienie retainerów – do ruchomych najlepsza będzie woda z mydłem i miękka szczoteczka. Ruchome zaś wymagają specjalnych szczoteczek jednopęczkowych oraz kontrole w celu usuwania złogów nazębnych lub sprawdzenia czy nie uległ odklejeniu.