Respirator, maseczka – jak wybierać i jak bezpiecznie używać?

Vademecum na czas (nie tylko) epidemii

Maseczka ochronna i respirator ochronny pozostają w czasie epidemii szerzącej się drogą kropelkową podstawowymi środkami ochrony osobistej. Ponieważ istnieje wiele wątpliwości, jak wybrać najwłaściwszy produkt, jak go używać bezpiecznie, czy dezynfekcja maseczki lub respiratora ma sens i jak przeprowadzić ten proces, aby nie pozbawić tych akcesoriów ich właściwości ochronnych, przygotowaliśmy nasze vademecum.

O różnicach między respiratorem i maseczką ochronną można przeczytać w poprzednim artykule.

Jak uniknąć zakażenia koronawirusem, dobierając odpowiednią maseczkę i respirator?

Zarówno maseczki, jak i respiratory mogą być zwykłe lub chirurgiczne. Właściwości ochronne tych akcesoriów oceniane są pod kątem:

• możliwości filtracyjnych – określone są standardem N (system amerykański) lub FFP (system europejski); im wyższa cyfra przy literze, tym więcej cząstek odfiltrowanych (więcej piszemy o tym w poprzednim tekście);
• ochrony przed olejami: N (nieodporne na olej), R (średnia oporność na olej), P (silnie olejoodporne);
• odporności na przesiąkanie.

Ponieważ zakażenie wirusem SARS-CoV-2 nie wiąże się z transmisją poprzez nośnik olejowy ale przez aerozol wodno-powietrzny, dlatego zakup środka ochronnego o wysokiej odporności na oleje nie będzie konieczny. Ale zakup maseczki lub respiratora odpornego na przesiąkanie ma już jak najbardziej sens – szczególnie, jeśli maseczka lub respirator w trakcie użytkowania narażone będą na działanie wilgoci albo strumienia płynu tryskającego pod ciśnieniem. To drugie ma czasem miejsce na sali operacyjnej, kiedy w twarz chirurga może trysnąć krew z przypadkowo przeciętej tętnicy. Oczywiste więc jest, że pracownicy służb medycznych, którzy w swojej pracy mogą być narażeni na działanie nie tylko aerozolu oddechowego, ale także na zabrudzenie krwią wydostającą się z naczynia pod sporym ciśnieniem, powinni zaopatrzyć się w środki ochronne spełniające odpowiednie normy ochrony. Zwykłego użytkownika tak profesjonalny środek ochrony również dobrze zabezpieczy w przypadku potężnego kichania lub silnego kaszlu u kogoś z otoczenia – strumień cząstek wyrzucany jest wtedy z dróg oddechowych z prędkością 40 km/h[1]; większe cząstki padają na odległość ok. 2 m i opadają na ziemię po kilku sekundach, natomiast mniejsze mogą przenosić się nawet na 6 metrów od kaszlącego czy kichającego i unosić się w powietrzu przez ok. 10 minut.

Według Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) pracownicy medyczni powinni korzystać z półmasek klasy FFP2 i FFP3 podczas pracy z pacjentem podejrzewanym o zakażenie lub z potwierdzonym zakażeniem, przy czym FFP3 zaleca się używać w warunkach silnego narażenia na aerozol w wydychanym powietrzu[2]. Zatem ten typ masek powinien być stosowany przez personel pracujący w gabinecie stomatologicznym, ponieważ osoby te są narażone przez cały czas trwania wizyty na kontakt z drobinami wydostającymi się z dróg oddechowych i jamy ustnej pacjenta.

Skuteczność maseczek ochronnych

Czy maseczki DIY chronią przed zakażeniem drogą kropelkową?

Dla dentysty lub personelu pracującego w gabinecie stomatologicznym na pewno nie jest to wystarczająca ochrona przed zakażeniem. Taka maseczka nie zabezpiecza również pacjenta przed transmisją małych cząstek wirusa (np. SARS-CoV-2) od potencjalnego bezobjawowego nosiciela (może nim być np. nieświadomy własnego zakażenia stomatolog lub członek asysty).

Przyjmuje się, że poza gabinetem medycznym lepsza jest jakakolwiek osłona ust i nosa niż jej brak, a maski i respiratory chirurgiczne należy pozostawić do dyspozycji personelu medycznego. Jeśli weźmie się pod uwagę wyniki badań naukowców, którzy uznali materiał na poszewki pościelowe oraz T-shirty ze 100% bawełny za najlepsze dostępne w domu materiały na maseczki, można przyjąć, że nawet dzięki produktom DIY (samodzielnie wykonanym – z ang. Do It Yourself) zapewni się (poza gabinetem stomatologicznym) ochronę przed zakażeniem – na pewno większą, niż gdyby nie nosić żadnej osłony[3].

Badania wykazały wprawdzie, że lepszą sprawność filtracyjną od bawełnianych koszulek i poszewek na poduszki mają np. worki do odkurzaczy, ale te materiały mają jedną zasadniczą wadę: skutecznie utrudniają oddychanie.

Nawet renomowane firmy, nie do końca przemyślało budowę zaworu wydechowego – który staje się potencjalnym punktem newralgicznym – należy go zabezpieczyć dodatkowym filtrem. Filtr stanowi dodatkowe zabezpieczenie nie dla osoby noszącej maskę lecz dla przyjmowanego pacjenta.

Stosowanie dodatkowego filtra w zaworze wydechowym

Respirator ochronny i maseczka – zasady bezpiecznego stosowania

Kluczem do zapewnienia sobie bezpieczeństwa przy użyciu maseczki lub respiratora jest przestrzeganie czterech prostych zasad.

• Nosić tylko dobrze dopasowane respiratory lub maseczki – maseczki nie są idealnie dopasowane do twarzy, ale zawsze można dobrać model, który będzie leżał lepiej niż inne. Z kolei respirator powinien szczelnie przylegać do twarzy, tak aby powietrze wydychane i wdychane nie przemykało szczelinami między skórą a materiałem.
• Nie dotykać zewnętrznej powierzchni respiratora lub maski – powierzchnia ta działa jak filtr, na którym osadzają się cząstki. Każde dotknięcie tego obszaru wiąże się z przeniesieniem czynnika zakaźnego na dłonie. Dlatego zawsze po dotknięciu zewnętrznej powierzchni respiratora lub maseczki należy bardzo dokładnie umyć ręce i – najlepiej – wydezynfekować je alkoholem o stężeniu 60%+. Ściągając lub tylko uchylając maskę czy respirator, trzeba uważać, aby nie dotknąć najpierw ich zewnętrznej części a zaraz potem części wewnętrznej, ponieważ ten sposób bardzo łatwo można przenieść wirusy na powierzchnię, która powinna pozostawać wolna od nich.
• Nie zwiększać ryzyka zakażenia – używanie nawet najlepiej dopasowanego respiratora czy najdoskonalszej maseczki nie oznacza objęcia użytkownika immunitetem chroniącym przed zakażeniami – bo żadne tego typu środki nie zapewniają 100% ochrony. Dlatego nie należy narażać się na niepotrzebne ryzyko i warto zachować zalecane odległości pomiędzy osobami.
• Wyrzucić brudny lub utrudniający oddychanie respirator lub maseczkę ochronną.

Testy na dopasowanie respiratora

Test na dopasowanie powinien trwać ok. 15-20 minut i być poprzedzony testem na szczelność respiratora.

• Jak sprawdzić szczelność respiratora?

Test jakościowy: zakładamy respirator i sprawdzamy, czy czujemy zapach lub smak substancji chemicznej, która znajduje się w pobliżu. Jeśli wrażenia te są wyczuwalne, respirator nie jest dobrze dopasowany.

Smak może być wyczuwalny, ponieważ unoszące się w powietrzu drobiny, które przedostają się w pobliże ust przez szczeliny, jakie pojawiają się między skórą a materiałem niedopasowanego respiratora, mogą przedostać się na język i podrażnić kubki smakowe.

Do testów szczelności standardowo wykorzystywane są: octan izoamylu (zapach banana), sacharyna (słodki smak), Bitrex ™ (benzoesan denatonium – związek o najbardziej gorzkim smaku) lub drażniący dym, który powoduje kaszel.

Test ilościowy: przeprowadzany powinien być z użyciem miernika z sondą przymocowaną do części twarzowej respiratora. Mierzone mogą być: wygenerowany aerozol, otaczający aerozol lub kontrolowane podciśnienie. Współczynnik dopasowania wyznacza się, porównując warunki wewnątrz i na zewnątrz respiratora[4].

• Test na dopasowanie respiratora

Powinien być przeprowadzony wraz z tymi środkami ochrony oczu i twarzy, które będą noszone razem z respiratorem (np. gogle, przyłbice). W czasie testu wskazane jest wykonywanie ruchów głową tak, jak porusza się nią w normalnych warunkach.

Dezynfekcja maseczki lub respiratora – sposoby dobre i złe

Dzięki badaniom przeprowadzonym w laboratoriach wiadomo, że po 11 dniach użytkowania, w zanieczyszczonym powietrzu, dobrej klasy respirator traci zaledwie 1,4% swojej zdolności filtracyjnej. To dowód, że nie trzeba codziennie stosować nowego egzemplarza. Maseczki i respiratory wielokrotnego użytku trzeba jednak codziennie poddawać dekontaminacji, czyli działaniom, dzięki którym usunie się z nich cząstki wirusa (dezynfekcja, sterylizacja)[5].

Ważne: nigdy nie należy używać powtórnie maseczki chirurgicznej – to akcesorium jednorazowego użytku.

Choć naukowcy nadal intensywnie dyskutują nad lepszymi i gorszymi strategiami odkażania maseczek i respiratorów wielokrotnego użytku, to udało się na razie tylko wstępnie wyodrębnić metody dobre i złe.

Komercyjna metoda dezynfekcji respiratorów wielokrotnego użytku na dzień publikacji tego artykułu jest tylko jedna – to zaaprobowana przez amerykańską FDA metoda cyrkulacji par nadtlenku wodoru w układzie zamkniętym[6]

Dobre metody dezynfekcji (część do zastosowania domowego) to:

• Działanie czasu i ciepła, szczególnie w połączeniu. Wada: w temperaturze pokojowej inaktywacja cząstek wirusa wymaga więcej niż 3 dni (czas zależy od rodzaju powierzchni), z kolei stosowanie wyższej temperatury może skracać żywotność respiratora.
• Wygrzewanie w piekarniku – wirus ginie w temperaturze 70 stopni Celsjusza działającej przez 5 minut, ale pewność, że został zlikwidowany, uzyskuje się po 30 minutach wygrzewania. Wada: krótsza żywotność respiratora lub maseczki (w zależności od rodzaju włókien to od 1 do 8%).
• Działanie pary wodnej – skuteczne jest trzymanie maseczki lub respiratora nad gotującą się wodą przez około 10 minut. Wada: Nie wszystkie materiały mogą być w ten sposób sterylizowane, ponieważ ich włókna tracą swoje właściwości.
• Światło UV-C – wiązka o mocy 67J/m² dezaktywuje wirusa SARS-CoV-2, a jednocześnie nie uszkadza respiratora. Wada: wymaga użycia specjalistycznych lamp. Wystawienie na działanie słońca nie działa odkażająco, ponieważ UV-C nie dociera do Ziemi, gdyż jest blokowane przez atmosferę i warstwę ozonową.

Złe metody dezynfekcji to:

• Pranie z użyciem mydła – uszkodzeniu ulegają zarówno warstwa poprawiająca właściwości elektrostatyczne, jak i utkanie maseczki lub respiratora, przez co akcesoria te tracą właściwości ochronne.
• Odkażanie alkoholem 70%+ – wprawdzie takie stężenie alkoholu rozpuszcza białkowo-lipidową otoczkę wirusa, ale znacząco obniża zdolność filtrowania maseczki lub respiratora z powodu uszkodzenia utkania i warstwy elektrostatycznej.
• Odłożenie na półkę na noc – niestety, badania dowiodły, że cząstki SARS-CoV-2 mogą na powierzchniach syntetycznych przetrwać co najmniej 3 dni.
• Zanurzenie w wybielaczu – nie przetrwają tego ani cząstki wirusa powodującego COVID-19, ani zdolności filtracyjne maseczki bądź respiratora.

Jak bezpiecznie ściągać maseczkę lub respirator?

• Jeśli nosisz rękawiczki, zacznij od ich ściągnięcia.
• Umyj ręce mydłem i zdezynfekuj je alkoholem o stężeniu 60%+.
• Nie dotykając zewnętrznej warstwy maseczki lub respiratora, zdejmij gumki lub rozwiąż sznurkowe troczki (zacznij zawsze od dolnego rzędu, a dopiero potem rozwiąż górne).
• Delikatnie odciągnij maseczkę lub respirator od twarzy.
• Jeżeli są to akcesoria jednorazowe, wówczas trzymając je za gumki lub troczki, ostrożnie włóż je do przygotowanego wcześniej szczelnego worka foliowego i całość wyrzuć.
• Maskę ochronną lub respirator wielokrotnego użytku umieść w specjalnie do tego celu przygotowanym zamykanym pojemniku i przechowuj tam do czasu, aż poddasz ten środek ochrony osobistej dekontaminacji.
• Na koniec bardzo dokładnie umyj ręce wodą i mydłem oraz odkaź, stosując alkohol o stężeniu 60%+.

Przypisy:
[1]http://apiindia.org/wp-content/uploads/pdf/corona-virus/review-article-on-mask.pdf
[2]http://www.katowice.kwpsp.gov.pl/resources/KORONAWIRUS/ZALECENIA_ECDC__COVID19_SOI.pdf
[3]https://www.preprints.org/manuscript/202004.0021/v2
[4]https://ncceh.ca/sites/default/files/Masking%20during%20the%20pandemic_NCCEH%20April%202020.pdf
[5]https://pulmonarychronicles.com/index.php/pulmonarychronicles/article/view/677
[6]https://ncceh.ca/….

Darmowy quiz do artykułu: