Próchnica wtórna – próchnica pod wypełnieniem

PRÓCHNICA WTÓRNA (caries secundaria, secondary caries, recurrent caries) jest próchnicą występującą pod wypełnieniem lub wokół niego. 

Do przyczyn jej powstania zalicza się głównie:
– błędy popełnione przez lekarza w czasie opracowywania bądź wypełniania ubytku,
– użycie materiałów słabej jakości,
– brak odpowiedniej szczelności brzeżnej,
– odłamanie brzegów wypełnienia.

Próchnicę wtórną można podzielić na:
• PRÓCHNICĘ WTÓRNĄ ZEWNETRZNĄ, inaczej powierzchowną (ang. outer = surface lesion)
Jest następstwem działania bakterii płytki nazębnej. Rozwija się tuż pod powierzchnią zęba.
• PRÓCHNICĘ WTÓRNĄ WEWNĘTRZNĄ, inaczej ścienną (ang. inner = wall lesion)
Rozwija się wzdłuż ściany wypełnienia. Jest następstwem mikroprzecieku bakteryjnego, bądź też jest niezależna od niego i wynika z przebiegu pryzmatów szkliwa, jako kontynuacja próchnicy wtórnej zewnętrznej.

Udowodniono, że sam mikroprzeciek bez wytworzenia się płytki nazębnej nie spowoduje próchnicy wtórnej. Dlatego też wysnuto wniosek, iż próchnica wtórna wewnętrzna nie rozwinie się bez zaistnienia próchnicy wtórnej zewnętrznej. Innym znanym podziałem próchnicy wtórnej jest podział na AKTYWNĄ (ang. active secondary caries) i na ZATRZYMANĄ (ang. arrested secondary caries). Jednak występują duże trudności w określeniu dokładnych kryteriów diagnostycznych tych typów próchnicy.

Do CHARAKTERYSTYCZNYCH OBJAWÓW PRÓCHNICY WTÓRNEJ możemy zaliczyć :
• plamę próchnicową pojawiającą się wokół wypełnienia,
• przebarwienia tkanki zęba wokół wypełnienia oraz brzegów samego wypełnienia (typowa brązowa obwódka),
• szczelinę brzeżną,
• miękkość i wilgotność cementu korzeniowego,
• ubytki otwarte z widoczną zębiną próchnicową.

W celu prawidłowego zdiagnozowania tego typu próchnicy pomocne nam będzie odpowiednie oświetlenie w gabinecie, „dobre oko” oraz zdjęcie rtg skrzydłowo-zgryzowe.
Badany ząb powinien być także oczyszczony z osadu oraz osuszony.

Obok bystrości wzroku lekarza w diagnozowaniu próchnicy może okazać się pomocna transluminacja (szczególnie jeśli chodzi o zęby przednie) oraz ocena fluorescencji tkanek zęba wzbudzonej przez promieniowanie laserowe. Ta ostatnia jest ważna przez to, iż może służyć do diagnostyki w trudno dostępnych miejscach m.in. na powierzchniach stycznych. Pozwala także na monitoring rozwoju próchnicy poprzez porównanie wyników w określonym czasie.

Jeśli chodzi o zapobieganie próchnicy wtórnej, to najistotniejszą sprawa wydaję się fakt istnienia płytki nazębnej. Dlatego tak ważna jest precyzja jaką powinien się wykazać stomatolog podczas opracowywania i wypełniania ubytku, co zaowocuje brakiem miejsc do tworzenia się płytki.
Szczególnie narażone są ubytki klasy II, a dokładniej ich brzegi dodziąsłowe, które możemy zaliczyć do tych okolic zęba w których najczęściej dochodzi do zapoczątkowania wtórnego procesu próchnicowego.

Należy wówczas zwrócić szczególną uwagę na:
• odpowiednie opracowanie brzegów ubytku (np. zaukośnienie szkliwa),
• prawidłowe założenie formówki,
• restrykcyjne stosowanie się do zaleceń dotyczących stosowania systemów wiążących i wytrawiacza;

a także nie bez znaczenia są:
• warstwowa odbudowa zęba,
• dokładna kondensacja materiału,
• stosowanie płynnych kompozytów (najlepsza szczelność brzeżna na ścianie dodziąsłowej ubytku).

W ostatniej fazie opracowywania ubytku, czyli podczas wykończenia wypełnienia bardzo ważne jest odpowiednie wypolerowanie ubytku, gdyż powierzchnia chropowata sprzyja w znacznym stopniu nagromadzaniu się płytki nazębnej, co w efekcie skutkuje próchnicą wtórną. Jak dowodzą badania żaden materiał wypełniający nie jest w stu procentach szczelny. Nasuwa się wniosek, że wypełnienie jako takie nie zabezpiecza przed próchnicą wtórną. Dlatego tak istotnym staje się połączenia leczenia z profilaktyką. I to właśnie ten drugi aspekt, zależny od samego pacjenta ma tu ogromne znaczenie. Dlatego rola lekarza nie kończy się na dokładnym opracowaniu i wypełnieniu ubytku, lecz jego zadaniem jest także umotywowanie pacjenta do starannego przestrzegania zasad higieny jamy ustnej.

Bibliografia:
D. Piątkowska, „Zarys kariologii”, Wydawnictwo Medyczne MED TOUR PRESS INTERNATIONAL, Warszawa 2002