Pourodzeniowy rozwój szczęki i żuchwy

Gruntowna znajomość procesów wzrostu i rozwoju układu stomatognatycznego jest kluczowa w trakcie planowania i przeprowadzania leczenia stomatologicznego, zwłaszcza leczenia ortodontycznego i protetycznego pacjentów w wieku rozwojowym. Rozwój czaszki i zgryzu, który rozpoczyna się po urodzeniu, to proces długotrwały, który trwa przez dziesięciolecia.  Intensywność wzrostu układu stomatognatycznego zależy od stadium rozwojowego: bardzo duża intensywność obserwowana jest w okresie niemowlęcym, po którym ulega spowolnieniu aż do okresu dojrzewania, w którym osiąga swój szczyt.

Mechanizmy wzrostu i rozwoju twarzoczaszki

Na pourodzeniowy wzrost twarzy istotny wpływ wywierają czynności fizjologiczne, takie jak ssanie i połykanie, żucie, artykulacja i – oczywiście – oddychanie. Swój udział ma także proces wyrzynania zębów i powstawania wyrostków zębodołowych.

Dla przypomnienia rozwój prenatalny omawialiśmy w tym miejscu.

Wzrost kości w części twarzowej czaszki odbywa się na drodze kilku mechanizmów. Pierwszy (i najczęstszy) to wzrost przez apozycję i resorpcję kości (tzw. dryft kości) – na skutek nadbudowy kości na powierzchni zewnętrznej i niszczenia na przeciwległej powierzchni wewnętrznej. Procesy nadbudowy i resorpcji wpływają na wzrost gałęzi żuchwy, wyrostka zębodołowego i guza wyrostka zębodołowego szczęki. Kolejny mechanizm polega na przekształceniu chrząstki w kość w obrębie chrząstkozrostu (w obrębie wyrostka kłykciowego żuchwy). Trzeci mechanizm obejmuje wzrost w obrębie szwów kostnych i zachodzi w szwach podniebiennym i środkowym żuchwy.

Rozwój układu stomatognatycznego odbywa się także w trzech płaszczyznach:

• strzałkowej (wzrost do przodu i do tyłu)
• poprzecznej (wzrost na szerokość)
• pionowej (wzrost na wysokość).

Wzrost i rozwój kości szczęki

Kość szczęki zbudowana jest z trzonu i wyrostków: czołowego, jarzmowego, podniebiennego, zębodołowego oraz guza wyrostka zębodołowego szczęki.

Wkrótce po urodzeniu – w okresie ząbkowania mlecznego – następuje intensywny rozwój kości szczęki. Wzrost szczęki przebiega przede wszystkim w kierunku pionowym.

Pionowy wzrost szczęki zachodzi głównie na drodze apozycji; procesy resorpcji dotyczą wewnętrznej powierzchni zatok szczękowych, a odkładania – zewnętrznych powierzchni wyrostka zębodołowego szczęki. Wzrost w kierunku pionowym może następować także przez wzrost w obrębie szwów, które łączą kości szczęki z jarzmowymi.

Wzrost poprzeczny zachodzi przez szew podniebienny. Wzrost wyrostków czołowych, który następuje w obrębie szwów, wpływa na pionowy wzrost szczęki. Wzrost wyrostków podniebiennych szczęki zachodzi w obrębie szwu podniebiennego (na szerokość).

Wzrost wyrostka zębodołowego zależy od obecności zębów i związany jest z przebudową kości: w jednym miejscu dochodzi do odkładania się nowej kości, w innym do jej resorpcji. Największy wzrost na wysokość obserwuje się w okresie wyrzynania zębów. Zęby ulegają przesunięciom doprzednio i bocznie, powodując wzrost na szerokość szczęki.

Największy rozwój w płaszczyźnie strzałkowej dotyczy okolicy guza wyrostka zębodołowego szczęki. Procesy wzrostu szczęki przebiegają przede wszystkim ku dołowi i ku górze, w kierunku strzałkowym głównie ku tyłowi (w pewnym stopniu też do przodu), a także na szerokość. Wzrost szczęki na długość następuje przez apozycję w obrębie guza wyrostka zębodołowego.

Procesy wzrostu i rozwoju żuchwy

Żuchwa tuż po narodzinach zbudowana jest z dwóch kości połączonych chrząstką; ma krótkie gałęzie i rozwarty kąt, który – wraz z jej rozwojem – ulega zmniejszeniu. Słabo zaznaczone wyrostki kłykciowe i rozwarty kształt żuchwy są optymalne dla funkcji ssania.

Procesy wzrostu żuchwy są powiązane z procesami wzrostu szczęki i zachodzą w tych samych kierunkach.

Wzrost trzonu żuchwy odbywa się przede wszystkim na długość, z niewielkim przyrostem na szerokość. Wzrost dotylny następuje głównie w mechanizmie dryftu kości. Szew pośrodkowy części przedniej żuchwy ulega zamknięciu w okresie niemowlęcym, w późniejszych okresach nie wykazuje zmian wymiarowych.

Wzrost żuchwy na wysokość odbywa się przez wzrost jej gałęzi zachodzący przez wzrost wyrostka kłykciowego. Kierunek wzrostu tego wyrostka związany jest z jednostkowym wzorcem wzrostu i wpływa na rotację żuchwy.

Wyrzynanie zębów, wzrost wyrostka zębodołowego szczęki i części zębodołowej trzonu żuchwy w istotnym stopniu determinuje wzrost pionowy twarzy.

Rozwój i wzrost żuchwy dokonuje się przez chrząstkę wzrostową w obrębie wyrostka kłykciowego i przez przebudowę kości. Wzrost wyrostka kłykciowego wpływa na wzrost całej żuchwy i gałęzi żuchwy. Wydłużanie trzonu żuchwy odbywa się przez przebudowę kości; w przednim brzegu gałęzi żuchwy dominują procesy resorpcji, podczas gdy na brzegu tylnym dochodzi do jej nawarstwienia. W niewielkim stopniu dokonuje się także wzrost ku dołowi przez nawarstwienie kości na brzegu dolnym kości żuchwy.

Wzrost chrząstki zachodzi ku górze i tyłowi oraz na zewnątrz. Procesy wzrostu mózgoczaszki wpływają na przesuwanie żuchwy do przodu i do dołu.