Od czego zależy odporność na próchnicę?

22 czerwca 2020 --- Drukuj

Próchnica zębów to współcześnie najbardziej rozpowszechniona zakaźna choroba cywilizacyjna. Jest schorzeniem wieloprzyczynowym, które spowodowane jest wzajemnym oddziaływaniem czynników z wielu obszarów: środowiska, genów, zachowań. Owo współoddziaływanie dotyczy czterech podstawowych elementów: gospodarza, substratu, bakterii, czasu. I każdy z wymienionych elementów ma swój udział w budowaniu odporności na próchnicę – choć u konkretnej osoby każdy z tych czynników będzie się cechował różną siłą wpływu.

Wieloczynnikowa odporność na próchnicę

Odporność na próchnicę warunkowana jest przez następujące elementy:

Osobnicze właściwości zębów i szkliwa – wynikają z predyspozycji genetycznych konkretnej osoby i jej wieku[1]. Pewne choroby genetyczne mają lub mogą mieć wpływ na odporność zębów na próchnicę, ponieważ skorelowane są z występowaniem np. niedorozwoju szkliwa czy wad zgryzu. Udowodniono też, że na dobrą odporność szkliwa wpływa odpowiednie ułożenie hydroksyapatytów w krystalicznej siatce minerałów tworzących tę tkankę[2]. Uformowanie powierzchni żujących zębów także może silnie kształtować odporność na próchnicę – powierzchnię, którą charakteryzują bruzdy szerokie i płytkie, łatwiej i skuteczniej oczyszcza się z zalegającego na niej osadu niż tę z bruzdami głębokimi, z których trudniej usunąć nalot nazębny.

etapy próchnicy – wcześnie wykryta może uniknąć leczenia kanałowego

Mniejszą odpornością na próchnicę cechują się zęby mleczne oraz zęby stałe krótko po wyrośnięciu. Wynika to ze słabszego wysycenia minerałami młodego szkliwa. W zębach odpornych na próchnicę pryzmaty z hydroksyapatytu ustawione są w sposób bardziej uporządkowany[3].

Osobnicza sprawność odporności ogólnej – im odporność organizmu lepsza, tym też lepsza jest odporność na ataki bakterii próchnicy. Odporność ta jest słabsza u osób zmagających się z chorobami ogólnoustrojowymi lub układowymi.
Niepełnosprawność – intelektualna lub ruchowa, ponieważ może być związana z ograniczeniem sprawności manualnej, czego konsekwencją będzie niedokładne oczyszczenie zębów z nalotu i ekspozycja szkliwa na działanie toksyn bakteryjnych.
Nawyki:
- higieniczne[4] – jeśli są złe (brak systematyczności lub staranności w szczotkowaniu zębów albo nieprawidłowa technika szczotkowata), prowadzą do gromadzenia się płytki nazębnej, rozwoju kamienia nazębnego lub odsłonięcia (wskutek uszkodzeń dziąseł) wrażliwych na działanie czynników zewnętrznych szyjek zębowych;
- dietetyczne – odporność na próchnicę warunkowana jest ilością cukru i węglowodanów w diecie (im mniej, tym zęby zdrowsze), konsystencją pokarmu (lepkie i ciągnące się produkty dłużej zalegają na szkliwie), częstością przekąsek (im częściej coś przegryzamy, tym mniejsza odporność na próchnicę); spożywaniem gazowanych napojów (sprzyjają rozwojowi erozji szkliwa, której konsekwencją jest obniżanie odporności na próchnicę); dobrą odporność na próchnicę warunkują pokarmy białkowe i wysokotłuszczowe;
- związane z zachowaniem – bruksizm, nawyk gryzienia skuwek ołówków, obgryzanie paznokci, pozwalanie małym dzieciom na zasypianie z butelką w buzi, biżuteria w jamie ustnej przyczyniają się do obniżenia odporności na próchnicę wskutek długiego kontaktu zębów z węglowodanami (słodkie napoje lub mleko w butelce) albo mechanicznych uszkodzeń szkliwa (mikropęknięcia wywołane uderzeniami biżuterii na języku o zęby czy nadmierne zaciskanie szczęk).
Właściwości i ilość śliny – ślina jest:
- buforem, w którym znajdują się łatwo dostępne rezerwy jonów wapnia i fosforu budujących hydroksyapatyty szkliwa;
- roztworem myjącym i normalizującym pH w jamie ustnej;
- nośnikiem białek enzymatycznych i odpornościowych[5];
- medium, w którym zawieszone są bakterie – znajdują się w niej wszystkie żyjące w jamie ustnej szczepy, w tym te, które odpowiedzialne są za modulowanie odporności na próchnicę.

Zmniejszenie ilości wydzielanej śliny lub zmiany jej składu obniżają jej sprawność remineralizowania szkliwa, wypłukiwania bakterii i resztek pokarmowych spomiędzy zębów i ze szkliwa. Spada też aktywność przeciwdrobnoustrojowa tego płynu. Przyczyną zbyt małej ilości śliny jest kserostomia – suchość w jamie ustnej – i narażenie tkanek tego obszaru na atak bakterii próchnicy. Odporność na próchnicę warunkowana jest także przez odpowiednie pH śliny[6].

Predyspozycje do próchnicy

Ilość fluoru w środowisku – fluor to najważniejszy pierwiastek warunkujący zdrowe zęby. Poprawia odporność w jamie ustnej na kilka sposobów:
- obniża liczbę bakterii Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophilus – głównych winowajców uszkodzenia mineralnej warstwy zębów;
- hamuje osadzanie się bakterii próchnicotwórczych na szkliwie;
- zapewnia rezerwę jonów biorących udział w mineralizacji szkliwa.[7]
Bakterie jamy ustnej – odporność na próchnicę zależy od zjadliwości i oporności bakterii próchnicotwórczych na środki przeciwbakteryjne stosowane w produktach do higieny jamy ustnej zależy.
Warunki środowiska zewnętrznego – dotyczy to zarówno Ziemi, jak i kosmosu – naukowcy szacują, że osoby, które trafiły do przestrzenni kosmicznej, mogą mieć gorszą odporność na próchnicę zębów.
Czas – im krócej szkliwo jest narażone na działanie niekorzystnych warunków środowiska, tym zachowuje lepszą odporność na próchnicę.