Obraz alergii w jamie ustnej

Choroby alergiczne to zmora naszych czasów. Pojawiają się coraz częściej – w odpowiedzi na działanie szeregu różnych czynników: leków, żywności czy substancji chemicznych stosowanych w środkach odkażających, czyszczących lub kosmetycznych i mogą powodować powstanie zmian w obrębie jamy ustnej i warg. Z danych przedstawionych przez Zespół Zakładu Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego wynika, że Polska znajduje się w czołówce państw z najwyższą częstością występowania chorób alergicznych. Prawie połowa Polaków ma dodatnie wyniki testów uczuleniowych, z czego najczęściej notuje się alergie na pyłki roślin i roztocza kurzu.

Wprawdzie stosowane w stomatologii nowoczesne produkty terapeutyczne, materiały i środki znieczulające cechuje bardzo wysoki stopień bezpieczeństwa, lecz nigdy nie można mieć całkowitej pewności, że nie pojawi się reakcja alergiczna. Jeżeli ktoś ma skłonności do uczuleń, wówczas ryzyko pojawienia się alergii jest większe.

Najgroźniejsza z reakcji na działanie alergenu to wstrząs anafilaktyczny. W naszym kraju wzrasta częstość występowania anafilaksji – potwierdzają to wyniki raportu „Anafilaksja – problem zdrowotny i medyczny” opublikowanego w 2016 r.

Wstrząs anafilaktyczny to zdarzenie zagrażające życiu i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Powstaje nagle, ma gwałtowny przebieg, a miejscem demonstracji jest między innymi śluzówka jamy ustnej.

Alergia powodująca wstrząs anafilaktyczny może objawiać się w obszarze jamy ustnej:

• bąblami pokrzywkowymi – powstają, kiedy reakcja obejmuje drobne naczynia znajdujące się bliżej powierzchni tkanek;
• obrzękiem naczynioruchowym – taka reakcja pojawia się, kiedy działanie alergenu obejmuje naczynia większe, położone głębiej.

Opisane reakcje mogą być poprzedzone świądem lub mrowieniem tkanek. Może też pojawić się uczucie palenia.

Czynniki najczęściej wywołujące alergię w jamie ustnej to:

• leki i środki znieczulające;
• metale;
• pary, gazy, opary;
• środki odkażające i pomocnicze;
• materiały stosowane do wybielania zębów;
• produkty do higieny jamy ustnej.

Alergia w jamie ustnej – objawy

Zmiany uczuleniowe mogą obejmować jamę ustną i czerwień warg. Mogą objawiać się jako:

• Pokrzywka – wywoływana przez leki, żywność, pasożyty. Cechą charakterystyczną jest powstanie zaczerwienienia i bąbli (jak po poparzeniu pokrzywą) lub grudek wysiękowych na błonach śluzowych jamy ustnej. Zmiany pojawiają się nagle, mają różną wielkość i lokalizację. Ich zanik też bywa szybki.
• Alergia kontaktowa – charakteryzuje się występowaniem świądu lub uczucia pieczenia, rumienia i niewielkich pęcherzyków na błonie śluzowej jamy ustnej w miejscu działania alergenu. Po usunięciu czynnika uczulającego zmiany dość szybko się cofają. Alergię kontaktową mogą wywołać składniki aparatów ortodontycznych, protez (najczęściej winowajcami są metale: nikiel, kobalt, miedź, srebro, lub tworzywa akrylanowe), składniki pokarmowe (np. orzeszki, owoce), leki, składniki płukanek do jamy ustnej lub past do zębów, guma do żucia.
• Obrzęk – jego szczególną odmianą jest obrzęk naczynioruchowy Quinckego. Obrzęk ten może pojawić się w różnych częściach jamy ustnej oraz na czerwieni wargowej, ale najgroźniejszy jest, kiedy lokalizuje się w tylnej części języka lub krtani – ponieważ stwarza to zagrożenie dla życia przez zamknięcie toru oddechowego. Z powodu gwałtownego początku reakcji może wywołać uczucie paniki. Najczęściej spowodowany jest przez leki, rzadziej przez środki znieczulające, u dzieci tego typu reakcję często mogą wywołać pokarmy.

Uczulenie może też manifestować się na czerwieni wargowej jako obrzęk limfatyczny. Reakcja ta, jeśli ma tendencje do nawrotów, może doprowadzić do trwałego powiększenia warg i ich zniekształcenia.

• Rumień – może to być niewielki rumień występujący w alergii kontaktowej albo rumień wysiękowy wielopostaciowy, w którym początkowo różnokształtne plamy zamieniają się w pęcherzyki, a z tych z kolei powstają nadżerki mające tendencje do zlewania się. Rumień wielopostaciowy wysiękowy najczęściej dotyka młode osoby płci męskiej, a pojawiające się zmiany są bolesne i długo się goją. Objawy utrzymują się 1-5 tygodni; najczęściej obserwuje się je wiosną i jesienią. Rumieniowi wielopostaciowemu wysiękowemu może towarzyszyć ślinotok i nieprzyjemny zapach z ust.

Infekcje bakteryjne a alergie w jamie ustnej

Bywa, że obecność bakterii w ustroju i/lub wytwarzanych przez nie toksyn rozwija skłonność do alergii, które dają objawy również w jamie ustnej. Schorzeniami dającymi obraz w jamie ustnej, których powstanie tłumaczy się alergizacją ustroju spowodowaną przez bakterie, są:

• Zespół Stevensa-Johnsona – to ciężka forma rumienia wysiękowego wielopostaciowego. Zmiany zlokalizowane są głównie w jamie ustnej (ale obejmują również błonę śluzową nosa, narządów płciowych i oczu) i występują z większym nasileniem niż w zwykłej postaci tego rumienia. Zespół ten prawdopodobnie jest wynikiem hiperalergicznej odpowiedzi – nie tylko na infekcję bakteryjną, ale również na zastosowane leki, lub może mieć podłoże immunologiczne.
• Zespół Melkerssona-Rosenthala – objawia się obrzękiem i ziarniniakowym zapaleniem warg, pobruzdowaniem języka i czasem znacznym rozrostem dziąseł.

Zespół alergii jamy ustnej

Zespół alergii jamy ustnej, określany skrótem OAS od angielskiej nazwy przypadłości: oral allergy syndrome, lub skrótem UZU od polskiego określenia ustny zespół uczuleniowy, opisano dopiero w 1989 r. Mianem tym określa się zespół symptomów w postaci obrzęku lub pokrzywki, które pojawiają się w obrębie błon śluzowych jamy ustnej lub warg po kontakcie z alergenem u osób, u których wcześniej pojawiały się uczulenia na pyłki drzew i po zjedzeniu określonego produktu spożywczego. Istotą tej przypadłości jest reakcja krzyżowa pomiędzy białkami zawartymi w pokarmach a pyłkami drzew. OAS obserwuje się prawie wyłącznie u osób, które dotknięte są alergicznym nieżytem nosa i uczuleniem na pyłki roślin.