Narzędzia do ręcznego opracowania kanału

Narzędzia do opracowania kanału dzieli się na ręczne i maszynowe. Niektóre produkuje się w wersji zarówno do pracy ręcznej, jak i maszynowej (różnią się budową uchwytu), ale istnieją narzędzia wyłącznie do pracy ręcznej lub wyłącznie do pracy maszynowej. Narzędzia kanałowe powstają przez skręcanie drutu w spiralę lub frezowanie w nim nacięć.

Narzędzia stalowe

Stalowe narzędzia ręczne można podzielić na poszerzacze (reamers) i pilniki (files). Poszerzaczem (podczas opracowywania kanału) można wykonywać ruchy obrotowe w większym zakresie niż pilnikiem (przeznaczonym głownie do ruchów piłujących „góra-dół”). Początkowo w leczeniu endodontycznym używano trzy rodzaje pilników: Kerra (typu K), Hedstroema (typu H) i pilnik – raszpla („szczurzy ogon”). Aktualnie dostępnych jest wiele nowych typów pilników. Trójkąt to symbol graficzny zarezerwowany dla poszerzaczy, natomiast czworobok – dla pilników.

Poszerzacz Kerra (K-Reamer) – część pracująca poszerzacza jest luźno zwiniętą spiralą z drutu o przekroju trójkątnym; krawędzie spirali są ostre, tnące. Niektóre narzędzia wytwarzane są w małych rozmiarach z drutu o przekroju czworokątnym.

Pilnik Kerra (K-File) – narzędzie podbne do poszerzacza K, ma jednak mocniejszy skręt (ciaśniej ułożoną spiralę). Pilniki typu K produkuje się z drutu o przekroju czworokątnym (cztery krawędzie tnące), większe rozmiary – z drutu o przekroju trójkątnym.

Narzędzia giętkie typu K: klasyczne narzędzia typu K wykazywały małą elastyczność (z czym wiązało się ryzyko powikłań, np. złamania narzędzia, perforacji ściany kanału), dlatego zwiększono ich giętkość różnymi metodami (przez użycie bardziej sprężystej i odpornej na złamania stali, przez zmianę przekroju drutu na trójkątny lub romboidalny). Narzędzia giętkie najczęściej mają nietnący wierzchołek; przeznacza się je do opracowania kanałów wąskich i zakrzywionych. Do tej grupy należą poszerzacze i pilniki:

• K-Flexoreamer i K-Flexofile – ze zmodyfikowanej, sprężystej stali; na przekroju poprzecznym mają kształt trójkąta równobocznego (trzy krawędzie tnące). Od klasycznych narzędzi Kerra różnią się gęściej ułożoną spiralą i nietnącym wierzchołkiem.
• Narzędzia Golden Medium (Maillefer) – narzędzia giętkie produkowane tylko w rozmiarach pośrednich; zestaw złożony z poszerzaczy K-Flexoreamers i pilników K-Flexofile (do pracy w wąskich, zakrzywionych kanałach).
• Pilnik K-Flex – ze spirali o przekroju romboidalnym (co zwiększa elastyczność pilnika). Ma dwie bardzo ostre krawędzie tnące umożliwiające skuteczne opracowanie kanałów (zarówno wąskich i zakrzywionych, jak i szerokich).
• Poszerzacz i pilnik Flexicut (VDW) – narzędzia typu K ze specjalnego stopu chromo-niklowego o jednorodnej strukturze (wytapianie w próżni). Powstają przez skręcanie drutu o przekroju trójkątnym; wykazują stosunkowo dużą giętkość i odporność na złamanie.

Pilniki typu C (VDW) i C+ (Maillefer) – narzędzia o przekroju w kształcie czworoboku, wykonane ze specjalnej stali (zapewniającej sztywność i odporność na odkształcenia). Przeznaczone do ręcznego, początkowego opracowania kanałów zobliterowanych; ich wierzchołek w kształcie piramidy ułatwia wprowadzenie narzędzi w głąb kanału. Produkuje się je w trzech długościach i najmniejszych rozmiarach.

Pilnik Hedstroema:

• Pilnik Hedstroema (typ H) – powstaje przez frezowanie drutu o przekroju okrągłym; technologia wykonywania umożliwia uzyskanie precyzyjnych, ostrych krawędzi tnących. Na przekroju ma kształt spadającej kropli lub odwróconego przecinka (w ISO – znak koła). Pilnik należy do najskuteczniejszych narzędzi opracowujących kanał przy jednoczesnym nadawaniu mu kształtu stożka. Jego wadą jest skłonność do złamania.
• Bezpieczny pilnik typu H (Safety Hedstroem) – z wygładzonymi ostrymi krawędziami tnącymi wzdłuż jednej strony (część, która nie ścina zębiny), co różni go od klasycznej wersji pilnika H. Ma zaokrąglony nietnący wierzchołek (ochrona przed perforacją ściany kanału).
• Pilniki typu S – odmiana pilnika Hedstroema, powstaje przez frezowanie rowków w drucie ze sprężystej stali; ma budowę podobną do dwóch połączonych pilników H. Na przekroju poprzecznym ma kształt litery S, tzn. tworzy z powierzchnią kanału dwa tnące kąty proste (siła jego cięcia jest dwa razy większa od pilnika H).
• Pilnik Helifile (Micro-Mega) – modyfikacja pilnika Hedstroema i odmiana pilnika S; ma trzy ostre krawędzie tnące, co odpowiednio zwiększa efektywność jego działania.

Pilnik Flex-R (Union Broach) – do opracowania zakrzywionych kanałów metodą zrównoważonej siły, powstaje przez frezowanie drutu o przekroju w kształcie trójkąta (trzy krawędzie tnące). Cechuje go duża giętkość, posiada bezpieczny, nietnący koniec.

Narzędzia niklowo-tytanowe (NiTi)

Wśród najważniejszych zalet narzędzi niklowo-tytanowych (ręcznych i maszynowych) wymienia się znaczną elastyczność (sprężystość) umożliwiającą podczas opracowania kanałów korzeniowych zachowanie ich naturalnego przebiegu. Narzędzia te dzięki tzw. pamięci kształtu po odkształceniu powracają do pierwotnej postaci, bez deformacji. Wykazują też dużą odporność na korozję i większą biozgodność niż narzędzia stalowe. Wadą jest skłonność do złamania przy nieprawidłowym użyciu. Pilniki ręczne ze stopu NiTi są mniej skuteczne niż narzędzia ze stali (tzn. słabiej skrawają zębinę).

Narzędzia niklowo-tytanowe (ręczne i maszynowe) wskazane są zwłaszcza do opracowania zakrzywionych kanałów, ale można stosować je również do preparowania kanałów prostych.

Ze stopu NiTi wykonuje się poszerzacze i pilniki o budowie podobnej do narzędzi typu K, typu H, typu U i typu S; produkuje się je w wersji przeznaczonej do ręcznego i maszynowego opracowania kanału.

Narzędzia ProFile Sedes 29 (Dentsply Sirona) – z krawędzią tnącą w kształcie litery „U” i promienistymi powierzchniami styku), produkowane do pracy ręcznej i maszynowej; różnią się od narzędzi standardowych numeracją rozmiarów.

Pilniki GT Hand (Dentsply Tulsa Dental) – ręczne narzędzia niklowo-tytanowe (kontynuacja linii rotacyjnych narzędzi Great Taper). Wyróżnia je nietypowy gruszkowaty uchwyt, (zwiększający komfort pracy); ich część robocza ma w przekroju kształt trójkąta (w odróżnieniu od narzędzi rotacyjnych).