Rozwój nadwrażliwości zębiny

Nadwrażliwość zębiny oznacza krótkotrwały, ostry ból występujący w odpowiedzi na nieszkodliwe bodźce działające na odsłoniętą zębinę (ból, który nie może być wiązany z inną nieprawidłowością lub patologią zęba). Do nieszkodliwych bodźców tego rodzaju należą bodźce termiczne, dotykowe, osmotyczne i dehydratacyjne, które mogą występować naturalnie w środowisku jamy ustnej. Do wrażliwości zębiny mogą usposabiać różnorodne czynniki – zarówno ogólne, jak miejscowe.

Nadwrażliwość zębiny i etapy jej rozwoju

Zębina, którą w części koronowej pokrywa szkliwo, a w części korzeniowej – cement, w warunkach fizjologicznych nie jest wrażliwa. Wrażliwość na bodźce pojawia się po jej odsłonięciu – jako prawidłowa reakcja obronna miazgi.

Nadwrażliwość zębiny powstaje w wyniku aktywacji włókien nerwowych A-beta i A-delta; jej skutkiem jest ostry, zlokalizowany i przemijający ból, tzw. ból zębinowy. To rodzaj alarmu: kanaliki zębinowe są otwarte i drożne w kierunku miazgi, czyli są podatne na różne bodźce, wnikanie bakterii i ich toksyn. Ból zębinowy może występować w różnych stanach klinicznych: towarzyszyć ubytkom próchnicowym, nadłamanym lub złamanym koronom (bez obnażenia miazgi), bruzdom podniebienno-dziąsłowym i in.

Ból w nadwrażliwości zębiny jest nagły, umiejscowiony i utrzymuje się, dopóki działa bodziec. Ból może być wywoływany przez bodźce:

• termiczne (najczęściej): np. zimne powietrze, zimne/gorące pokarmy/napoje
• chemiczne: pokarmy kwaśne i kwasy (wynik metabolizmu bakterii płytki)
• osmotyczne: stężone roztwory cukru i soli
• mechaniczne: dotyk, szczotkowanie zębów, zgłębnikowanie itp.

W rozwoju nadwrażliwości zębiny można wyróżnić dwie zasadnicze fazy:

• umiejscowione odsłonięcie zębiny
• otwarcie zewnętrznych ujść kanalików z zachowaniem drożności w kierunku domiazgowym (co inicjuje ból pod wpływem działania nieszkodliwych bodźców).

W zębinie nadwrażliwej (w por. do zębiny niewrażliwej) znajduje się więcej kanalików z otwartymi ujściami zewnętrznymi, większa jest również średnica kanalików i przepływ płynu kanalikowego.

Rozwojowi nadwrażliwości zębiny sprzyjać mogą różnorodne czynniki, m.in. stan wyczerpania nerwowego, ciąża, ale też warunki życia, nawyki żywieniowe i higieniczne.

Przyczyny odsłonięcia zębiny

Odsłonięcie zębiny jest konsekwencją braku (pokrywającego ją) szkliwa lub cementu. Do utraty szkliwa (starcia zęba) może dojść na skutek:

• atrycji (starcie tkanek twardych zęba poprzez ich wzajemny kontakt; utratę tkanek mogą przyspieszać nawyki parafunkcyjne, np. bruksizm)
• abrazji (starcie poprzez powtarzający się kontakt zębów z ciałem obcym/materiałem, np. przez spożywanie twardych pokarmów, nieprawidłową technikę szczotkowania, stosowanie abrazyjnych past i szczoteczek z twardym włosiem)
• erozji: długotrwały proces utraty tkanek twardych zęba w wyniku kwasowego rozpuszczania lub chelacji przez niebakteryjne kwasy pochodzenia endogennego (refluks żołądkowo-przełykowy, nawrotowe wymioty) lub egzogennego (najczęściej dietetyczne, w mniejszym stopniu środowiskowe); nadwrażliwość zębiny związana z dużym spożyciem soków i cytrusów może ustąpić po wyeliminowaniu ich z diety
• abfrakcji (zgięcie zęba powodowane przez ekscentryczne działanie sił żucia, prowadzące do mikrozłamań szkliwa i zębiny w okolicy przyszyjkowej; skutkiem ubytków abfrakcyjnych jest nadwrażliwość odsłoniętej zębiny).

Za obnażenie zębiny korzenia odpowiadać może wiele czynników. Wśród częstych przyczyn wymienia się choroby przyzębia i jego starczy zanik, recesję dziąsła, nieprawidłowe szczotkowanie zębów. Wrażliwość korzeni pochodzenia jatrogennego może być skutkiem chirurgicznego leczenia przyzębia. W rozwoju przyszyjkowej nadwrażliwości zębiny korzeniowej istotny jest też rodzaj połączenia szkliwno-cementowego, np. w niektórych przypadkach pomiędzy szkliwem i cementem obecne jest pasemko odsłoniętej zębiny (co może sprzyjać powstawaniu nadwrażliwości). Poza tym warstewka cementu w rejonie szyjki jest cienka i łatwo można ją usunąć, np. szczotkując zęby i używając abrazyjnych past do zębów.

Odsłoniętą zębinę chroni warstwa mazista, w której znajdują się składniki białkowe i depozyty fosforanu wapnia (ze śliny). Czynniki, które mogą usuwać warstwę mazistą, mogą przyczyniać się do otwierania kanalików zębinowych i do inicjacji nadwrażliwości zębiny.

Dyskusyjna jest rola płytki bakteryjnej w rozwoju nadwrażliwości; potencjalnie może dochodzić do otwierania kanalików zębinowych przez kwasowe produkty metabolizmu płytki, ale odsłonięta zębina nie w każdym przypadku staje się nadwrażliwa. Proces ten zależy m.in. od liczby (i drożności) otwartych kanalików zębinowych.