Materiały podkładowe w profilaktyce chorób miazgi

ęWedług literatury, zadaniem podkładu jest nie tylko ochrona przed toksycznym działaniem materiałów do wypełniania ubytków – podkład powinien pełnić również szereg innych funkcji, m.in. chronić miazgę przed wnikaniem drobnoustrojów, zjawiskiem perkolacji (efektem pompy w kanalikach zębinowych) i uszkadzającym działaniem bodźców termicznych.

Profilaktyka chorób miazgi a właściwości podkładu

Materiał podkładowy powinien zapobiegać chorobom miazgi (szczególnie jatrogennym), zapewniając:

• dobre przyleganie brzeżne do zębiny – zdolność tworzenia adhezji chemicznej (tzn. łączenia cząsteczek podkładu z organicznymi i nieorganicznymi cząsteczkami zębiny)
• nieprzepuszczalność dla substancji chemicznych, drobnoustrojów i ich toksyn
• małą przewodność cieplną – cementy podkładowe powinny źle przewodzić bodźce termiczne szkodliwe dla miazgi (ponieważ materiały do wypełnień, zwłaszcza metalowe, dobrze przewodzą ciepło)
• odporność na siły mechaniczne (nacisk, zginanie) – właściwą twardość i wysoką wartość modułu sprężystości Younga (E), czyli sprężystość podczas rozciągania/ściskania
• współczynnik rozszerzalności termicznej porównywalny z tkankami zębowymi (czyli  zdolność zachowania objętości pod wpływem działania czynników termicznych i mechanicznych)
• odpowiednią odporność chemiczną – nierozpuszczalność w płynach tkankowych i kwasach
• biozgodność.

Ochrona przed czynnikami chorobotwórczymi i zjawiskiem perkolacji

Dobre przyleganie brzeżne podkładu do zębiny chroni miazgę przed przenikaniem drobnoustrojów i toksycznych czynników obecnych w kompozytach. Ochronę zapewniają również właściwości przeciwbakteryjne materiałów podkładowych i homogenna struktura materiału (materiał porowaty ułatwia przenikanie przez pory substancji chemicznych lub drobnoustrojów).

Podkłady powinny chronić miazgę przed niekorzystnym zjawiskiem perkolacji. Materiały do wypełniania ubytków o małej wartości modułu E i dużym współczynniku rozszerzalności termicznej w warunkach jamy ustnej mogą ulegać przejściowym zmianom objętości (kurczeniu i rozkurczaniu). W zębinie nieodizolowanej podkładem pod wpływem zmian objętości powstaje „efekt pompy” (zjawisko perkolacji): dochodzi (na zmianę) do zasysania (ruchu płynów w kierunku ubytku) i wtłaczania w głąb płynu zębinowego. Konsekwencją są zmiany ciśnienia hydrostatycznego w kanalikach zębinowych (szkodliwie dla miazgi, szczególnie odontoblastów). Zatem: kiedy zębina nie jest izolowana podkładem albo jeśli materiał podkładowy wykazuje zmiany objętości, zachodzi zjawisko perkolacji. Do zmian ciśnienia hydrostatycznego w kanalikach zębiny dochodzi także pod wpływem nacisku kondensacyjnego w trakcie zakładania wypełnień z amalgamatu. Uszkodzenia miazgi w wyniku zmian ciśnienia hydrostatycznego w kanalikach mogą objawiać się jako nadwrażliwość pozabiegowa lub prowadzić do wystąpienia bólu samoistnego.

Odporność chemiczna, mechaniczna i biozgodność tkankowa

Odporność materiałów podkładowych na siły mechaniczne i wysoka wartość modułu E wiążą się z odpornością na pękanie i złamanie. Należy mieć na uwadze, że siły działające na wypełnienia w trakcie żucia, są przenoszone na podkłady, których uszkodzenie może przyczyniać się m.in. do uszkodzeń wypełnień lub odłamania ścian ubytku.

Od odporności chemicznej (nierozpuszczalności w roztworach wodnych) zależy trwałość podkładów. Materiały podkładowe bez takiej właściwości stwarzają ryzyko wypłukiwania składowych podkładów przez płyn zębinowy w kanalikach, a następnie – ryzyko resorpcji materiału i nieszczelności podkładu. Adhezyjna technika wypełniania ubytków wymaga ponadto odporności materiałów podkładowych na działanie kwasów wytrawiania szkliwa i zębiny (rozpuszczalności podkładów w kwasach towarzyszy ryzyko dyfuzji jonów wodorowych do zębiny, miazgi i uszkodzenia tkanki).

Materiał podkładowy, którego rola polega na ochronie miazgi przed szkodliwym działaniem substancji toksycznych w wypełnieniach, musi oczywiście wykazywać biozgodność tkankową. Cementy o niskich wartościach pH w czasie wiązania nie wykazują takiej cechy. Ale obecnie, gdy zębina jest wytrawiana kwasem fosforowym (by usunąć warstwę mazistą i poprawić przyleganie brzeżne kompozytów), niektórzy autorzy na zagadnienie toksyczności wspominanych cementów podkładowych patrzą z nieco innej perspektywy. W ubytkach głębokich pod cementy fosforanowe i szkło-jonomerowe rozważa się zakładanie dodatkowych warstw izolujących (linerów) z preparatów na bazie Ca(OH)₂.