Leczenie zgryzów krzyżowych, przewieszonych i otwartych

W każdym przypadku plan postępowania ustalany jest na podstawie wnikliwego wywiadu lekarskiego, badań klinicznych i pomocniczych. Przed włączeniem aparatów ortodontycznych do terapii należy wyleczyć wszystkie zęby stałe, stosować prawidłowe nawyki higieniczne i – jeśli to możliwe – wyeliminować czynniki, które odpowiadają za powstanie wady zgryzowej. Należy poinformować o przewidywanym czasie trwania terapii i możliwych do uzyskania wynikach leczenia.

Leczenie zgryzów krzyżowych

Wady tego rodzaju związane są z dysproporcją w szerokości łuków zębowych. Leczenie zgryzów krzyżowych najczęściej ma na celu poszerzenie szczęki, w niektórych przypadkach jednocześnie wdraża się profilaktykę poszerzenia dolnego łuku zębowego, wynikającego ze wzrostu lub podążania za łukiem górnym. Leczenie uzębienia mlecznego i mieszanego powinno uwzględniać odpowiednie szlifowanie zębów mlecznych (kilkuetapowe).

Ryc. 1. Zgryz krzyżowy (przedni)

W przypadku uzębienia mlecznego w leczeniu zgryzów krzyżowych wykorzystuje się aktywator Andresena z dolnym łukiem wargowym.

Niektórzy autorzy nie zalecają stosowania płyt aktywnych w uzębieniu mlecznym. Zdaniem innych, w uzębieniu mlecznym, mieszanym i stałym można zastosować płytę aktywną górną (pod warunkiem że korony zębów mlecznych pozwalają na właściwe umocowanie klamer, a podniebienie nie jest za płaskie). Przesunięcie linii pośrodkowej dolnych siekaczy wymaga również włączenia akrylowej pelotki, która od strony języka podchodzi pod zęby boczne dolne (po stronie przeciwnej w stosunku do zgryzu krzyżowego). Jeśli różnica w szerokości łuków zębowych jest większa niż 3–4 mm, dobre wyniki leczenia można uzyskać, stosując aparat stały Quad-Helix lub Bi-Helix, wpływający na rozbudowę podstawy szczęki. Do 10. roku życia wykazuje on działanie ortopedyczne, później jego działanie skupia się tylko na koronach i wyrostkach zębodołowych.

W przypadku gdy szerokość dolnego łuku zębowego jest za duża (w stosunku do pomiarów Ponta) – prócz aparatów poszerzających szczękę – wykorzystuje się stały łuk językowy dolny (pierścienie zacementowane na pierwszych trzonowcach), który przeciwdziała kontynuacji poszerzenia łuku zębowego żuchwy. Jeśli dysproporcja szerokości łuków jest większa (np. w przypadku obustronnego zgryzu krzyżowego), w terapii wykorzystuje się metodę rozerwania szwu podniebiennego, która umożliwia uzyskanie istotnego poszerzenia podstawy szczęki (konieczny jest minimum rok retencji).

Metody leczenia zgryzów przewieszonych

Leczenie zgryzu przewieszonego w przypadku uzębienia mlecznego lub mieszanego wymaga szlifowania zębów bocznych mlecznych, utrudniających niezbędną rozbudowę dolnego łuku zębowego. Jeśli zachodzenie zębów bocznych jest głębsze niż 2 mm,  konieczne bywa szlifowanie wraz z usunięciem mlecznego trzonowca, które pozwala rozklinować zęby.

Ryc. 2. Zgryz przewieszony (przedni)

Wykorzystanie aparatów czynnościowych wymaga odciążenia zębów bocznych górnych w zgryzie przewieszonym od kontaktu z masą. W przypadku uzębienia mieszanego lub wczesnego stałego metodę z wyboru stanowi terapia aparatem czynnościowym Ostrowskiego.

Wśród metod terapeutycznych zgryzu przewieszonego wraz z nadzgryzem wymienia się zacementowanie stałej płaszczyzny nagryzowej na kłach górnych i kilkumiesięczną rozbudowę łuku zębowego z wykorzystaniem krótkiej płytki dolnej.

Pacjenci starsi leczeni są aparatami stałymi cienkołukowymi lub grubołukowymi z pętlami na podniebieniu.

Leczenie zgryzów otwartych

Przed rozpoczęciem regulacji zgryzu konieczne jest bardzo wnikliwe badanie czynności, pozycji i wielkości języka. Terapia zgryzów otwartych, na których powstanie wpłynęły nawyki ssania (bądź inne parafunkcje), przebiega z reguły szybko, sprawnie i bez nawrotów (po wyeliminowaniu przyczyny). Jednak w przypadku zaburzeń funkcji języka (których usunięcie zwykle jest utrudnione), nawroty są częste. Leczenie dzieci z jednoczesnymi zaburzeniami mowy wymaga równoczesnej terapii foniatryczno-logopedycznej.

Ryc. 3. Zgryz otwarty (przedni)

W trakcie regulacji zgryzu hamowany jest pionowy wzrost zębów dochodzących do płaszczyzny zgryzu. Inne zęby wymagają stworzenia właściwych warunków umożliwiających powstanie kontaktów zwarciowych. W leczeniu zgryzów otwartych stosuje się aparaty czynnościowe Andresena lub Baltersa.

Zgryzy otwarte powikłane zwężeniem górnego łuku zębowego wymagają zastosowania płyty aktywnej górnej z bocznymi wałami nagryzowymi i zaporami dla języka. Terapia aparatami stałymi wiąże się z wykorzystaniem łuku dolnego zwiększającego krzywą Spee, wyciągów międzyszczękowych i zewnątrzustnych pionowych.

Leczenie zgryzu otwartego całkowitego wymaga prowadzenia terapii zespołowej – chirurgicznej i ortodontycznej.