Powiększanie obrazu pola zabiegowego w stomatologii

Dobra widoczność jest podstawą powodzenia w leczeniu stomatologicznym. Lekarz dentysta operuje na bardzo małych powierzchniach, w miejscach trudno dostępnych – sięga wzrokiem do struktur mierzonych w dziesiętnych milimetra. Często precyzyjne postępowanie jest niemożliwe bez odpowiedniego powiększenia, które pozwala dostrzec każdy szczegół istotny w procesie diagnostyczno-leczniczym. 

Podstawowymi urządzeniami do powiększania obrazu pola zabiegowego w stomatologii są lupy i mikroskopy zabiegowe, przydatny bywa również endoskop.

Lupy zabiegowe

Najpopularniejszymi urządzeniami do widzenia w powiększeniu są lupy stomatologiczne lub chirurgiczne (zależnie od zastosowania). Dobrze dopasowane zapewniają komfort pracy, właściwą ostrość obrazu, głębię i jasność oraz odpowiednie pole widzenia.

Do najistotniejszych parametrów lup zabiegowych należą powiększenie i ogniskowa – ustawiane fabrycznie, dlatego należy zwrócić na nie szczególną uwagę już podczas wyboru urządzenia do gabinetu stomatologicznego.

Ryc. 1. Lupy stomatologiczne

Podstawowe parametry lup zabiegowych:

• Powiększenie – soczewki dobrej jakości powinny być odporne na zarysowania i zapewniać doskonałą jakość obrazu (bez zniekształceń przy krawędziach pola widzenia), wierne odzwierciedlenie kolorów i dużą głębię ostrości. Dostępne lupy zabiegowe oferują zwykle powiększenie od 2 do 5 razy; w większości procedur wykorzystuje się powiększenie od 2 do 3 razy. Powiększenia 4-krotne lub 5-krotne bywają przydatne w trakcie precyzyjnych zabiegów mikrochirurgicznych i w endodoncji.
• Ogniskowa – odległość robocza, z jaką pracuje się przy pacjencie, zależna od kilku czynników (m.in. od wzrostu użytkownika i rodzaju wykonywanej pracy). Odległość od oczu do oglądanego obiektu (tzn. do jamy ustnej pacjenta) wynosi zwykle od 30 do 55 cm (doboru ogniskowej dokonuje się, przyjmując ergonomiczną pozycję pracy i wykonując pomiar od grzbietu nosa operatora do pola zabiegowego).
• Głębia ostrości – zakres odległości, przy której obserwowany przedmiot ma ostre, wyraźne kontury; zależy m.in. od skali powiększenia (im większe powiększenie, tym mniejsza głębia ostrości) i odległości roboczej (im większa odległość robocza, tym większa głębia ostrości). Głębia ostrości umożliwia pracę w wielu pozycjach w stosunku do pacjenta; pozwala przy  poruszaniu głową utrzymywać (w pewnym zakresie, najczęściej 5-10 cm), odpowiednią ostrość obrazu.
• Rozstaw źrenic (ustawienie stereoskopowe) – lupy powinny zapewniać możliwość ręcznej regulacji rozstawu źrenic przed rozpoczęciem pracy (dopasowania rozstawu teleskopów do rozstawu źrenic użytkownika).

Istnieje możliwość zakupu lup indywidualnych, wykonanych na podstawie szczegółowych pomiarów – z uwzględnieniem geometrii twarzy, odległości między źrenicami, odległości wierzchołka rogówki od krawędzi soczewki oraz ewentualnej korekcji wynikającej z wady wzroku operatora.

Mikroskop zabiegowy i endoskop

Mikroskop pozwala uzyskać znacznie większe powiększenie niż lupy; w stomatologii wykorzystywany jest przede wszystkim w leczeniu endodontycznym – i takie było jego pierwotne przeznaczenie. Mikroskop zwiększa bezpieczeństwo i skuteczność wielu zabiegów, niektóre procedury bez powiększenia tego rodzaju byłyby niemożliwe lub utrudnione. Mikroskop wykorzystuje się podczas odnajdywania ujść kanałów korzeniowych i lokalizowania ujść kanałów dodatkowych, przy opracowywaniu kanałów wąskich lub zobliterowanych i in. W mikrochirurgii endodontycznej pozwala np. ograniczyć zasięg zabiegu (i skrócić czas gojenia tkanek), stosować mikronarzędzia i cienkie szwy chirurgiczne. Poza tym mikroskop zabiegowy stosowany jest w diagnostyce pęknięć tkanek zęba, np. dna komory lub korzenia oraz mikroobnażeń miazgi.

Na rynku dostępne są mikroskopy mobilne (na statywie jezdnym), mocowane do sufitu,  ściany, blatu lub montowane do podłogi. Praca z użyciem mikroskopu wymaga zwykle współpracy z asystą (podania narzędzi, materiałów) i ułożenia pacjenta w pozycji leżącej.

W przypadku mikroskopów zabiegowych również liczy się przed wszystkim optyka i jej jakość: odpowiedni zakres powiększeń i pole widzenia, brak zniekształceń, ostrość obrazu i jej głębia. Najczęściej oferowany jest zakres powiększeń od 3 do 25 razy, ale można znaleźć też mikroskopy z powiększeniem 40-krotnym (rzadko stosowane w stomatologii).

Na ostateczną wielkość powiększenia obrazu i głębi ostrości wpływają (łącznie) dwa elementy (zwykle wymienne – w razie potrzeby można je wymienić na inne, o bardziej zaawansowanych parametrach):

• okular (w standardzie o powiększeniu 10- lub 12,5-krotnym)
• obiektyw – decyduje o ogniskowej (w standardzie o ogniskowej 250 mm).

Endoskop w stomatologii umożliwia lepszą wizualizację miejsc trudno dostępnych lub struktur anatomicznych niewidocznych okiem nieuzbrojonym, ułatwia m.in. diagnostykę i leczenie endodontyczne. To rodzaj wziernika, który umożliwia doprowadzenie światła i optyki do wnętrza kanału korzeniowego lub wierzchołka korzenia. System soczewek lub włókien optycznych (fiberoskop) wraz z oprogramowaniem do cyfrowej obróbki obrazu pozwala na monitorze obserwować oświetlone wnętrze kanału nawet w powiększeniu 25-krotnym.

Endoskop składa się z elastycznej sondy ze światłowodem i przewodu odbierającego obraz widoczny na monitorze. Może być wyposażony w dodatkowe kanaliki z przewodem nawadniającym i ssącym (do płukania kanału, odsysania płynów), istnieją również endoskopy z możliwością umieszczenia w nich mikrokleszczy lub innych urządzeń stosowanych podczas mikrozabiegów.