Dysfunkcje narządu żucia – ból związany z gryzieniem

Nie tylko bruksizm. Kiedy żucie boli… Czym jest dysfunkcja narządu żucia i stawu skroniowo-żuchwowego?

Proces żucia i rozdrabniania pokarmu powinien przebiegać bez bólu i bez dźwięków przypominających trzaski lub chrupanie pojawiających się podczas ruchu żuchwy. Jeśli jest inaczej, istnieje duże prawdopodobieństwo, że problem wynika z dysfunkcji narządu żucia i należy niezwłocznie odwiedzić stomatologa. Podobnie, jeżeli boli głowa, twarz, szyja, oko lub pojawiają się problemy otolaryngologiczne, a kolejni specjaliści medycyny nie znajdują przyczyny dolegliwości.

Narząd żucia to wyspecjalizowana, złożona jednostka strukturalno-funkcjonalna organizmu w trzewioczaszce, tworząca początkowy odcinek układu pokarmowego i połączona poprzez stawy skroniowo-żuchwowe z mózgoczaszką. To jednocześnie niezwykle dynamiczny układ utworzony z wielu różnych współpracujących i połączonych ze sobą tkanek: mięśni, struktur kostnych, stawów i więzadeł. Wszystkie wymienione elementy zachowują się niczym system naczyń połączonych: kiedy w jednej części tego skomplikowanego układu pojawia się nieprawidłowość strukturalna lub funkcjonalna, odbija się to negatywnie na pracy nie tylko pozostałych elementów tworzących sam narząd żucia, ale także struktur spoza tego układu. Dlatego właśnie dysfunkcje narządu żucia mogą skutkować bólem oka, nieprawidłową pracą narządu równowagi, problemami laryngologicznymi, dolegliwościami w obszarze klatki piersiowej czy obręczy barkowej.

Dysfunkcje narządu życia – co to takiego i jak się objawia?

Dysfunkcjami narządu żucia określa się rozmaite nieprawidłowości. Mogą one dotyczyć budowy albo funkcji elementów lub tkanek tworzących układ narządu żucia.

Nieprawidłowości najczęściej dotykają mięśnie i stawy skroniowo-żuchwowe.

Mogą objawiać się:

• bólem, który może mieć charakter ostry albo przewlekły i być wynikiem napięcia, przeciążenia mięśni, stawów lub więzadeł, stanu zapalnego, przerostu tkanek lub tarcia elementów kostnych;
• dźwiękami, które pojawiają się podczas ruchu żuchwy – podczas gryzienia, ziewania czy śmiechu;
• nieprawidłową ruchomością w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych.

Wymienione wyżej symptomy to klasyczna triada objawów dysfunkcji narządu żucia, przy czym u dzieci częściej o nieprawidłowości w narządzie żucia informują trzaski i zakłócenie ruchomości żuchwy niż ból[1].

Nieprawidłowości te, o ile nie są dobrze zdiagnozowane i prawidłowo leczone, mogą powodować duże utrudnienia w codziennym funkcjonowaniu i skutkować pogłębiającą się destabilizacją równowagi biologicznej w tym obszarze. Mogą też prowadzić do stopniowego niszczenia elementów dotkniętych dysfunkcją – zarówno w samym narządzie żucia, jak i w strukturach sąsiadujących z nim bezpośrednio lub pośrednio. Ów pośredni negatywny wpływ wynika z przeciążeń i napięć, jakie przenoszą się poprzez układ mięśniowo-stawowo-kostny.

Dysfunkcje narządu żucia poprzez swoje powiązania z innymi strukturami głowy i szyi mogą powodować także objawy nieswoiste, które trudno powiązać z nieprawidłowościami w obszarze zaangażowanym w rozdrabnianie i żucie pokarmu. Przykładami mogą być zaczerwienienie spojówek, uczucie napięcia w twarzy, obrzęk policzka, łzawienie oka czy szum w uchu. Niezdiagnozowane i nieleczone dysfunkcje narządu żucia mogą doprowadzić do powstania nieodwracalnych zmian, w tym zwyrodnień w obrębie układu stomatognatycznego.

Przyczyny dysfunkcji narządu żucia

Dysfunkcje narządu żucia notuje się u coraz większej liczby osób. Z uwagi na to, że nieprawidłowości te stanowią zaraz po próchnicy i paradontozie kolejną pod względem częstości występowania grupę dolegliwości w obszarze trzewioczaszki, a ich powstanie wiąże się z prowadzonym trybem życia, zaczyna się je uznawać za chorobę cywilizacyjną[2].

Przyczyny tych nieprawidłowości mogą wynikać z wpływu wielu czynników – działających nagle lub systematycznie, pojedynczo albo po kilka. Czynniki te mogą prowadzić do trzech głównych grup zaburzeń w narządzie żucia:

• morfologicznych;
• czynnościowych;
• regulacji ośrodkowej.

Najczęstsze przyczyny dysfunkcji narządu żucia to:

• Stres – jego skutkiem są m.in.: bruksizm, przeciążenia mięśni, uszkodzenia szkliwa, starcia zębów.
• Szkodliwe nawyki – ogryzanie paznokci, gryzienie skuwek ołówków, nawykowe żucie gumy (szczególnie po jednej stronie, co prowadzi do przeciążenia mięśni w tym obszarze, a nawet do ich przerostu).
• Niezdrowy styl życia – m.in. wielogodzinna praca w wymuszonej pozycji, w tym długie przesiadywanie przed komputerem lub smartfonem.
• Choroby ogólne – np. osteoporoza, która – szczególnie u osób starszych – doprowadza do powstania dysfunkcji narządu żucia[3].
• Czynniki genetyczne i uwarunkowania anatomiczne – w tym braki w uzębieniu lub bezzębie. Utrata już jednego zęba i niewypełnienie luki protezą – choć nie musi przeszkadzać w codziennym funkcjonowaniu – zawsze stanowi wyzwanie dla tkanek tworzących narząd żucia i przyczynia się do nowego rozkładu sił w jamie ustnej oraz pojawienia się przeciążeń przenoszonych poprzez układ mięśni i więzadeł na staw skroniowo-żuchwowy oraz sąsiadujące z nim tkanki i struktury.

Metody leczenia dysfunkcji narządu żucia

W zależności od przyczyny i stopnia zaawansowania dysfunkcji narządu żucia w leczeniu nieprawidłowości wykorzystywane są:

• Rozwiązania protetyczne lub ortodontyczne – np. uzupełnianie luk po zębach lub likwidacja bezzębia z wykorzystaniem protez twardych lub elastycznych albo implantów; zastosowanie szyn relaksacyjnych, szyn repozycyjnych lub płytek podjęzykowych. Rozwiązania te służą przywróceniu równowagi rozkładu sił, jakie powstają podczas żucia, rozmowy, śmiechu, ziewania, wspomagają eliminację złych nawyków i uzyskanie właściwego ustawienia elementów stawów skroniowo-żuchwowych względem siebie, zmniejszają napięcie i nadaktywność mięśni, zapobiegają starciom szkliwa i jego pękaniu.
• Interwencja chirurgiczna – m.in. do leczenia ubytków kości lub tkanek miękkich albo operacyjnego ustawiania we właściwej pozycji elementów tworzących staw skroniowo-żuchwowy.
• Farmakoterapia – w tym leki przeciwbólowe, uspokajające.
• Fizjoterapia – m.in. gimnastyka mięśni zaangażowanych w pracę układu stomatognatycznego, masaż, terapia manualna stawu skroniowo-żuchwowego, kinesiotaping, terapia szyi i obręczy barkowej. Terapie te służą rozluźnieniu mięśni, uzyskaniu właściwej trakcji stawu skroniowo-żuchwowego, wspomagają leczenie stomatologiczne, mobilizują tkanki miękkie zaangażowane w proces żucia[4]. Zabiegi przeprowadzane są przez wykwalifikowanych specjalistów w warunkach ambulatoryjnych, a dodatkowo pacjenci wykonują zalecone ćwiczenia w domu.
• Psychoterapia – pomaga w radzeniu sobie ze stresem i w uzyskiwaniu stanu relaksu i rozluźnienia mięśni. Dzięki temu umożliwia zachowanie kontroli nad dotychczas bezwiednym lub automatycznym napinaniem mięśni i zaciskaniem szczęk.

Leczenie dysfunkcji narządu żucia wymaga ścisłej współpracy dentysty oraz pacjenta. Ponieważ może trwać długo, konieczne jest też pełne zaangażowanie pacjenta w leczenie i konsekwencja w działaniu – w odniesieniu do systematycznych wizyt u stomatologa, jak i wykonywania zaleconych ćwiczeń mięśni narządu żucia czy spotkań psychoterapeutycznych.

Przypisy:

[1]http://www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2014/10/ns_2012_045-049.pdf

[2]http://www.czytelniamedyczna.pl/5040,dysfunkcja-ukladu-ruchowego-narzadu-zucia-etiologia-i-klasyfikacja-schorzen-prz.html

[3]http://www.czytelniamedyczna.pl/1733,badania-stanu-narzadu-zucia-i-wplywu-rehabilitacji-protetycznej-na-efektywnosc-z.html

[4]https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0020/70580/59-02_071-075.pdf

Pytania kontrolne: