Biologicznego leczenie miazgi zębów – nowoczesne podejście

Biologiczne leczenie zębów?

Po wielu dekadach stosowania klasycznych środków na opatrunek biologiczny aplikowany do zęba, dzięki rozwojowi technologii i odkryciom, możliwe stało się wdrożenie wielu nowatorskich rozwiązań zarówno materiałowych, jak i technologicznych, które wspomagają regenerację miazgi i tworzenie zębiny. Wiele z nich obecnie znajduje się jeszcze w fazie badań – przedkliniczntych lub klinicznych – lub o ich biopotencjale świadczą wyniki przypadkowo dokonanych obserwacji. Niemniej, arsenał środków, dzięki którym możliwe będą wyeliminowanie bakterii z chorej miazgi i zębiny, a także regeneracja tych tkanek, poszerza się.

Czym jest leczenie biologiczne miazgi zęba?

Leczenie biologiczne miazgi umożliwia utrzymanie w jamie ustnej żywego zęba, którego tkanki częściowo zostały zniszczone przez próchnicę. Jest to zatem alternatywa dla leczenia kanałowego, po którym ząb wprawdzie nadal tkwi w jamie ustnej i pełni swoją funkcję, ale jest to już martwy ząb. Tym samym leczenie biologiczne miazgi jest terapią zgodną z jednym z priorytetów współczesnej stomatologii – dążeniem do pozostawienia zęba po leczeniu w jamie ustnej i na dodatek – zęba żywego.

Celem biologicznego leczenia jest zachowanie całości lub części żywej miazgi oraz zaktywowanie tej tkanki do regeneracji i odtworzenia zębiny. Zatem terapii tego typu poddaje się jedynie ząb z żywą miazgą i na dodatek objętą jedynie odwracalnym zapaleniem. Terapii biologicznej można również poddać ząb po urazie, o ile od zdarzenia nie minęło zbyt dużo czasu. Poddaje się jej głównie zęby mleczne i zęby stałe z niezakończonym jeszcze rozwojem albo młode zęby stałe – w ciągu kilku lat od zakończenia ich rozwoju. Takie bowiem zęby, dzięki szerokiemu otworowi wierzchołkowemu, są bardzo dobrze ukrwione, a przez to – dobrze odżywiona zostaje miazga zęba, co sprzyja regeneracji tej tkanki.

U osób dojrzałych również można przeprowadzić leczenie biologiczne, ale regeneracja tkanek zęba nie jest już tak efektywna, jak u osób młodych i dzieci.

Korzyści z biologicznego leczenia miazgi

Dzięki pobudzeniu miazgi do wytwarzania zębiny, leczenie biologiczne:

• umożliwia uratowanie zęba zaatakowanego przez próchnicę i przywrócenie jego funkcji;
• stwarza szanse na to, że poddany terapii ząb jeszcze przez długie lata (oczywiście przy dostatecznie dobrej i systematycznej higienie jamy ustnej) będzie mógł służyć pacjentowi i będzie się cechował właściwościami charakterystycznymi dla naturalnego zęba (wytrzymałość, wrażliwość), co uchroni go przed uszkodzeniami. W zębach przeleczonych kanałowo notuje się bowiem mniejszą wrażliwość receptorów wrażeń mechanicznych, czego skutkiem mogą być urazy, np. powstałe wskutek zbyt silnego nagryzania.

Niewątpliwie, zachowanie żywego zęba w jamie ustnej zawsze jest sukcesem terapeutycznym, ponieważ jednak leczeniu biologicznemu miazgi poddaje się przede wszystkim zęby dzieci i młodzieży, dzięki tej terapii młody człowiek może jeszcze przez długie lata cieszyć się posiadaniem nie tylko zęba własnego, ale – co tutaj najistotniejsze – zęba żywego.

Aby osiągnąć cel leczenia biologicznego zęba, czyli doprowadzić do regeneracji miazgi i wytwarzania nowych warstw zębiny, konieczna jest eliminacja bakterii ze wszystkich tkanek zęba, które zostały zainfekowane (dotyczy to tak zwanego kompleksu miazgowo-zębinowego). Usunięcie bakterii jest ważne również z uwagi na fakt, że tylko przy zdrowej miazdze możliwe jest prawidłowe zakończenie formowania korzeni zębów u młodzieży i dzieci. Ponadto miazga zęba stanowi swoistą warstwę ochronną przed wnikaniem patogennych drobnoustrojów do organizmu.

Utrzymanie żywej miazgi oznacza też większą przeżywalność zębów w porównaniu do zębów leczonych kanałowo. Z badań bowiem wynika, że choć dzięki leczeniu endodontycznemu możliwe staje się utrzymanie zęba (niestety, już martwego) w szczęce lub żuchwie, to jednak zmieniają się parametry wytrzymałościowe takiego zęba, co może z kolei poskutkować szybszą jego utratą, np. wskutek uszkodzeń mechanicznych.

Na czym polega leczenie biologiczne miazgi zęba?

Leczenie biologiczne zęba w największym uproszczeniu polega na założeniu specjalnego opatrunku o silnych właściwościach antyseptycznych i pobudzających regenerację miazgi i wytwarzanie zębiny zamiast wypełniania ubytku tylko plombą dentystyczną.

Jeśli opatrunek ten nakłada się na zębinę, jest to tzw. pokrycie pośrednie; jeżeli natomiast aplikowany jest na odsłoniętą miazgę, jest to pokrycie bezpośrednie.

• Pokrycie pośrednie miazgi – może być zastosowane, kiedy ubytek jest głęboki, ale od żywej miazgi oddziela go cienka warstwa zdrowej zębiny. Polega ono na osadzeniu w zębie (po uprzednim jego opracowaniu) na warstwie zdrowej zębiny, tak zwanego środka odontotropowego. Jego zadaniem jest zaktywować miazgę zęba do wytwarzania zębiny. Leczenie takie może być wykonane:
  • jednoetapowo – kiedy w opracowanym ubytku zęba, z którego została całkowicie usunięta chora zębina, zakładany jest preparat leczniczy oraz podkład, a na to nakładane są kolejne warstwy materiału, którym odbudowuje się tkanki zęba;
  • dwuetapowo – tu najpierw celowo pozostawia się w zębie warstwę zdemineralizowanej zębiny, aby uniknąć obnażenia miazgi, natomiast preparat leczniczy podaje się czasowo. Następnie, po określonym upływie czasu (min. miesiąc), zmieniona próchnicowo tkanka jest całkowicie usuwana, a do zęba zakłada się ostateczne wypełnienie[1].
• Pokrycie bezpośrednie miazgi polega na zaaplikowaniu środka pobudzającego wytwarzanie zębiny bezpośrednio na miazgę, która została obnażona wskutek działania mechanicznego albo w wyniku urazu. Jest to jedna z najstarszych i stosowanych obecnie technik leczenia obnażonej miazgi[2].
• Amputacja przyżyciowa częściowa – polega na odcięciu miazgi na głębokość ok. 2 mm i otaczającej jej zębiny. Na pozostałą część miazgi nakładany jest opatrunek biologiczny. Metoda jest stosowana, kiedy doszło do obnażenia miazgi na większej powierzchni lub od urazu nie minęły 3 dni.
• Amputacja przyżyciowa całkowita – polega na odcięciu całej miazgi aż do ujść tej tkanki do kanałów korzeniowych i zaopatrzeniu pozostałej tkanki opatrunkiem biologicznym. Metodę stosuje się przy znacznym obnażeniu miazgi lub w sytuacji, gdy od urazu minęło ponad 3 dni.

Materiały wykorzystywane w leczeniu biologicznym miazgi zęba

W leczeniu biologicznym miazgi tradycyjnie wykorzystywane są:

• Wodorotlenek wapnia – uznawany za złoty standard w zabiegach związanych z pokryciem miazgi. Wykazuje silne właściwości bakteriobójcze. Może być aplikowany w postaci preparatów twardniejących, które uwalniają jony OH z opóźnieniem i przerwami i wykorzystywane są w leczeniu głębokich ubytków metodą pośredniego przykrycia, lub nietwardniejących – uwalniają jony OH bezpośrednio po przygotowaniu i w trybie ciągłym; wykorzystuje się je w leczeniu biologicznym z pokryciem bezpośrednim miazgi.
• Cementy szkłojonomerowe modyfikowane żywicą do pokryć pośrednich.
• Systemy adhezyjne – odchodzi się od ich wykorzystania jako opatrunku; są stosowane jako materiały pomocnicze.
• Tlenek cynku z eugenolem – niegdyś powszechnie stosowany, obecnie – rzadziej z uwagi na działanie potencjalnie drażniące i alergizujące oraz odciągające wilgoć z kanalików zębinowych.
• MTA (Mineral Trioxide Aggregate) – bazujący na tlenku wapnia materiał o silnych właściwościach bakteriobójczych i odontotropowych[3].
• CEM (Calcium Enriched Mixture) – tzw. nowy cement endodontyczny o mineralnym składzie zbliżonym do składu zębiny.

Wśród nowych materiałów, które wykorzystywane są (lub mogą być wykorzystane w przyszłości) jako opatrunek biologiczny, znajdują się[4]:

• Propolis – ma naturalny niezwykle silny biopotencjał przeciwzapalny i przeciwdrobnoustrojowy, a jego skuteczność pobudzania regeneracji zębiny jest porównywalna do wymienionego wyżej klasycznego materiału MTA.
• Materiały bioaktywne – do pokrycia pośredniego, a w przyszłości – także bezpośredniego. O dużej biozgodności, dobrej adhezji, właściwościach bakteriostatycznych i zdolności do wychwytywania lub uwalniania jonów w zależności od pH środowiska.
• Białka (lub pochodne) matrycy szkliwnej – wydzielane w czasie rozwoju korzenia zębowego. Ułatwiają wytwarzanie cementu oraz regenerację tkanki kostnej i naczyń krwionośnych.
• Odontoblastyczny materiał różnicujący (ODM) – mikstura złożona z deksametazonu, witaminy D i glicerofosforanu, która w badaniach in vitro stymuluje różnicowanie odontoblastów i powstawanie komórek zębinowych.
• Komórki macierzyste i czynniki wzrostu pozyskane z osocza bogatopłytkowego PRP. Wykazują duży biopotencjał do pobudzania procesów regeneracyjnych. Ich zastosowanie w leczeniu biologicznym miazgi jest w fazie badań.

Inwazyjne leczenie biologiczne miazgi zęba może być także wspomagane laserem biostymulacyjnym.

Przypisy

[1]https://www.researchgate.net/publication/341645943_LECZENIE_BIOLOGICZNE_MIAZGI_ZEBOW_STALYCH

[2]http://www.czytelniamedyczna.pl/6321,bezposrednie-pokrycie-miazgi-w-zebach-stalych-u-dzieci-rodzaje-obnazen-miazgi-w.html

[3]http://www.czytelniamedyczna.pl/2362,mozliwosci-zastosowania-klinicznego-nowego-materialu-mineral-trioxide-aggregate.html

[4]https://podyplomie.pl/stomatologia/30673,aktualne-koncepcje-leczenia-biologicznego-miazgi

SPRAWDŹ SIĘ! Darmowy quiz do artykułu: