Anatomia stawów skroniowo-żuchwowych i mięśni żucia

Stawy skroniowo-żuchwowe to stawy parzyste, jako jedyne sprzężone czynnościowo przez trzon żuchwy. Pod względem anatomicznym staw skroniowo-żuchwowy składa się z dołu stawowego w obrębie kości skroniowej i głowy stawowej na wyrostku kłykciowym żuchwy oraz krążka stawowego pomiędzy nimi. Na mięśnie żucia składają się cztery pary mięśni, które wykonują ruchy w stawie skroniowo-żuchwowym.

Staw skroniowo-żuchwowy (articulatio temporomandibularis)

Żuchwę i czaszkę łączą ruchomo dwa symetryczne stawy – prawy i lewy. Krążek stawowy dzieli staw skroniowo-żuchwowy na dwie oddzielone od siebie części. Staw złożony jest z powierzchni stawowych kości skroniowej i głowy żuchwy, krążka stawowego, torebki i więzadeł stawowych.

Powierzchnie stawowe pokrywa warstwa chrząstki włóknistej. Główkę stawową tworzy głowa żuchwy. Panewka (na kości skroniowej) złożona jest z dwóch części: przedniej, wypukłej – guzka stawowego i tylnej, wklęsłej – dołu żuchwowego. Jamę stawową dzieli na dwie komory krążek stawowy (discus articularis) – grubszy na obwodzie i zrośnięty z torebką stawową. Powierzchnie stawowe krążka stawowego odpowiadają kształtom powierzchni stawowych kości skroniowej i żuchwy. Powierzchnia dolna krążka jest wklęsła, a górna – wypukła z tyłu, a wklęsła z przodu. Dzięki temu, że krążek stawowy dzieli jamę stawu skroniowo-żuchwowego na dwie oddzielne jamy (górną i dolną) możliwe jest większe zróżnicowanie ruchów żuchwy.

Torebka stawowa (capsula articularis) ma kształt lejkowatego worka z wierzchołkiem skierowanym ku dołowi, u góry obejmującym guzek i dołek stawowy (do szczeliny skalisto-bębenkowej), a na dole – szyjkę żuchwy.

Torebka stawowa jest luźna, co umożliwia podczas otwierania ust wysuwanie głowy żuchwy do przodu z dołka na guzek stawowy. Od zewnątrz wzmacnia ją więzadło boczne (ligamentum laterale), które biegnie skośnie ku tyłowi od wyrostka jarzmowego kości skroniowej do bocznego i tylnego obwodu szyjki żuchwy. Zgrubienie torebki stawowej, więzadło przyśrodkowe, jest zjawiskiem występującym niestale (biegnie przyśrodkowo od szczeliny skalisto-bębenkowej kości skroniowej także do szyjki żuchwy).

Więzadło rylcowo-żuchwowe (ligamentum stylomandibulare) i więzadło klinowo-żuchwowe (ligamentum sphenomandibulare) nie mają bezpośredniego kontaktu z torebką stawową. Więzadło rylcowo-żuchwowe rozpoczyna się na wyrostku rylcowatym – biegnie skośnie do przodu i ku dołowi, przyczepia się do kąta i tylnego brzegu gałęzi żuchwy. Więzadło klinowo-żuchwowe biegnie po stronie przyśrodkowej, rozpoczyna się na kolcu kości klinowej i szczelinie skalisto-bębenkowej i przyczepia się na powierzchni wewnętrznej gałęzi żuchwy do języczka żuchwy.

Ruchy stawu skroniowo-żuchwowego zależą od budowy stawu, współpracy mięśni i obu szeregów zębów. Ruchy żuchwy odbywają się w obu stawach skroniowo-żuchwowych jednocześnie. Możliwe są ruchy żuchwy w trzech kierunkach: wysuwanie i cofanie, opuszczanie i unoszenie, ruchy boczne.

Mięśnie żucia (musculi masticatorii)

Mięśnie żucia (cztery pary mięśni) łączą żuchwę z innymi kośćmi czaszki i odpowiadają za ruchy żuchwy w stawie skroniowo-żuchwowym. Do mięśni żucia należą: mięsień żwacz, mięsień skroniowy, mięsień skrzydłowy boczny i mięsień skrzydłowy przyśrodkowy.

Mięsień żwacz (musculus masseter) to silny mięsień unoszący żuchwę i jedyny mięsień żucia leżący na zewnątrz żuchwy. Mięsień żwacz łączy żuchwę z kością jarzmową i łukiem jarzmowym. Składa się z dwóch części, powierzchownej i głębokiej. Część powierzchowna rozpoczyna się na dolnym brzegu kości jarzmowej i łuku jarzmowego, a część głęboka na tylnej części łuku jarzmowego; obie kończą się u dołu na kącie żuchwy, sięgając do guzowatości żwaczowej.

Mięsień skroniowy (musculus temporalis) leży w dole skroniowym, który wypełnia i przyczepia się na jego ścianie aż do kresy skroniowej dolnej. Dodatkowe przyczepy początkowe ulokowane są na powierzchni wewnętrznej powięzi skroniowej i (nieliczne włókna) na łuku jarzmowym. Przyczepy końcowe znajdują się na wyrostku dziobiastym żuchwy. Przednia część mięśnia skroniowego unosi żuchwę, tylna część – cofa wysuniętą żuchwę.

Mięsień skrzydłowy boczny (musculus pterygoideus lateralis) z mięśniem skrzydłowym przyśrodkowym leży w dole podskroniowym. Mięsień skrzydłowy boczny ma dwie głowy – górną i dolną. Głowa górna rozpoczyna się na grzebieniu podskroniowym i powierzchni podskroniowej skrzydła większego kości klinowej. Głowa dolna rozpoczyna się częściowo na powierzchni zewnętrznej blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego, a częściowo na powierzchni podskroniowej szczęki. Obie kończą się w dołku skrzydłowym wyrostka kłykciowego żuchwy, ale włókna głowy górnej przyczepiają się częściowo także do powierzchni przedniej torebki stawowej i krążka stawowego stawu skroniowo-żuchwowego. Obustronny skurcz mięśnia skrzydłowego bocznego wysuwa żuchwę łącznie z krążkiem stawowym do przodu; skurcz jednostronny obraca żuchwę w stronę przeciwną.

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy (musculus pterygoideus medialis) biegnie od wyrostka skrzydłowatego do żuchwy. Jego włókna biegną ku dołowi, do tyłu i nieco do boku; kończą się na powierzchni przyśrodkowej kąta żuchwy. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy unosi żuchwę, współdziałając z innymi mięśniami w pozostałych ruchach.