Zmiany wsteczne miazgi

Zmiany wsteczne odnoszą się do stopniowego, powolnego obumierania tkanki, do którego dochodzi w wyniku odkładania się w komórkach lub substancji podstawowej ciał mniej wartościowych biologicznie (prawidłowo w ogóle niewystępujących lub obecnych jedynie w niewielkich ilościach). U podstaw zmian wstecznych leżą najczęściej zaburzenia odżywiania i przemiany materii. Zmiany wsteczne miazgi mogą mieć postać:

• zwyrodnienia miazgi (degeneratio pulpae)
• zaniku miazgi (atrophia pulpae)
• martwicy miazgi (necrosis pulpae).

Zwyrodnienia miazgi

Do zwyrodnienia miazgi przyczynić się mogą:

• czynniki miejscowe (np. przewlekłe działanie słabych bodźców termicznych, mechanicznych, chemicznych powstających m.in. przy starciach patologicznych, próchnicy, schorzeniach przyzębia)
• czynniki ogólne (w tym: niedobory pokarmowe, witaminowe, zaburzenia przemiany materii, zaburzenia wewnątrzwydzielnicze, niedokrwistość).

Jednak w większości przypadków zwyrodnienia miazgi powstają w wyniku zaburzeń w krążeniu lub zapaleń miazgi.

Pod względem histopatologicznym wyróżnia się zwyrodnienia miazgi:

• wodniczkowe (najczęściej w komórkach zębinotwórczych): nadmierna ilość wody w komórce powoduje powstanie wodniczek cytoplazmie
• tłuszczowe: gromadzenie ziaren tłuszczu w uszkodzonych komórkach miazgi
• szkliste: odkładanie w miazdze jednorodnego szklistego ciała białkowego
• wapniowe: drobne liczne złogi wapniowe (w pobliżu naczyń krwionośnych i włókien kolagenowych) lub duże złogi (zębiniaki); wzrost ilości i wielkości złogów wapniowych powoduje ich zlewanie i zwapnienie miazgi
• włókniste (zwykle wynik przewlekłej próchnicy, starć patologicznych, pulpopatii jatrogennych, chorób przyzębia): rozrost włókien kolagenowych (ryzyko ucisku na naczynia krwionośne i ich zarastania) i redukcja liczby fibrocytów.

Złogi soli mineralnych w miazdze (tzw. zębiniaki, kamienie miazgowe) zwykle tworzą się w przebiegu przewlekłych zapaleń miazgi i po jej leczeniu zachowawczym. Mogą powstawać w rejonie ognisk martwiczych, ale obserwowane są też w zębach, które wydają się prawidłowe. Mogą mieć różny kształt i wielkość (ich liczba i wymiary rosną z wiekiem). Najczęściej występują w zębach trzonowych i siecznych zębach dolnych. Powstawanie zębiniaków zwykle jest bezobjawowe (wówczas rozpoznawane są przypadkowo na podst. zdjęć rentgenowskich).

Ze względu na strukturę wyróżnia się zębiniaki:

• prawdziwe (wysoko ukształtowane) – wykazują budowę zębiny, umiejscawiają się często w okolicy otworu wierzchołkowego
• rzekome (nisko ukształtowane) – nie przypominają zębiny, zbudowane z komórek obumarłych lub zwapniałych.

Zanik miazgi

 Zanik miazgi oznacza zmniejszanie objętości miazgi; pod względem histopatologicznym zanik cechuje redukcja ilości wszystkich elementów miazgi (zmniejszenie liczby komórek, zarastanie naczyń, zwyrodnienie szkliste włókien substancji podstawowej, zwyrodnienie włókien nerwowych z rozpadem otoczki mielinowej). Zanik miazgi może mieć charakter fizjologiczny i patologiczny. W przypadku zaniku fizjologicznego wyróżnia się zanik:

• w zębach mlecznych – związany z resorpcją korzeni, powodujący całkowite zniszczenie miazgi
• starczy – skutek wypełnienia jamy zęba przez zębinę wtórną.

Za zaniki patologiczne odpowiadają czynniki ogólne i miejscowe (podobne do czynników w zwyrodnieniach miazgi).

Jedną z postaci zmian zanikowych w miazdze jest zanik siateczkowy, polegający głównie na redukcji liczby i wielkości komórek. Włókna kolagenowe substancji podstawowej tworzą charakterystyczną siateczkę, w której zbiera się płyn. W naczyniach (szczególnie żylnych) dochodzi do przekrwienia i zastoju. Wzrost przepuszczalności naczyń powoduje przedostawanie się przesięku do zrębu miazgi i jego gromadzenie w „oczkach” sieci. Klinicznie zaniki miazgi mają przebieg bezobjawowy, przy czym stwierdza się mniejszą wrażliwość miazgi na bodźce lub jej brak (zależnie od stopnia zaniku).

Martwica miazgi

Martwica miazgi (śmierć tkanki) oznacza trwałe przerwanie czynności życiowych wszystkich jej składowych; może obejmować całą miazgę lub część. W wyniku zmian morfologicznych i chemicznych zachodzących w komórce i substancji podstawowej miazga traci swoją budowę i zmienia się w bezpostaciową masę. Wyróżnia się martwicę rozpływną (wilgotną) i martwicę skrzepową (suchą).

Martwica rozpływna (zwłaszcza w zębach mlecznych i stałych w wieku rozwojowym) tworzy się zwykle w przypadku braku w tkance czynników krzepnięcia, np. po urazach chemicznych lub pod wpływem działania na miazgę enzymów proteolitycznych, powodujących lizę miazgi. W wyniku działania czynników litycznych miazga staje się miękką, mazistą masą.

W martwicy skrzepowej, koagulacyjnej (częstszej u osób starszych) miazga jest twardsza i mniejsza niż miazga żywa; ma postać biało-szarej, biało-żółtej lub suchej nitki. Zwykle jest bezbolesna i można ją usunąć w całości. Najczęściej wiąże się z niedokrwieniem tkanki.

Szczególną postacią martwicy jest zgorzel miazgi (gangraena pulpae), do której dochodzi, kiedy do martwiczej miazgi dostaną się beztlenowe bakterie gnilne (towarzyszy jej gnilny zapach). Martwica/zgorzel miazgi może być częściowa lub całkowita, toczyć się przy komorze zamkniętej lub otwartej. Niepowikłana martwica przy komorze otwartej może przebiegać bez objawów bólowych (gazy powstające przy rozpadzie tkanki miazgowej mają ujście i nie podrażniają włókien nerwowych). Przy komorze zamkniętej mogą pojawić się objawy bólu samoistnego lub sprowokowanego.