Wpływ żelaza na zęby i jamę ustną

Żelazo pełni w organizmie wiele doniosłych ról: uczestniczy w transporcie tlenu, oddychaniu komórkowym, bierze udział w zwalczaniu bakterii, wspomaga pracę układu immunologicznego i syntezę DNA. O związku tego pierwiastka ze zdrowiem jamy ustnej mówi się zazwyczaj jednostronnie i negatywnie: że żelazo niszczy zęby i powoduje ich ciemnienie. Prawda wygląda inaczej.

Żelazo a zdrowie jamy ustnej

Żelazo wpływa na zdrowie jamy ustnej na kilka sposobów:

• Stanowi niezbędny element wzrostu, rozwoju i funkcjonowania wszystkich elementów miękkich oraz twardych w jamie ustnej poprzez zapewnienie odpowiedniego dotlenienia tkanek – pierwiastek ten wchodzi w skład hemu, cząsteczki nadającej krwi czerwony kolor i zdolnej do wiązania tlenu. Hem znajduje się w hemoglobinie – głównym białku erytrocytów (krwinek czerwonych), odpowiedzialnym za transport związanego w hemie tlenu od płuc do każdej komórki ciała. Tlen to pierwiastek życia: jest niezbędnym elementem oddychania komórkowego – procesu dostarczającego energii do wzrostu, rozwoju i funkcjonowania każdej komórki organizmu, również zębów i tkanek miękkich jamy ustnej. Niedostatek żelaza we krwi wiąże się zatem z niedotlenieniem tkanek i komórek, a co za tym idzie – ze zdecydowanym pogorszeniem warunków biologicznych w organizmie. W ten pośredni sposób deficyt żelaza może negatywnie odbić się na rozwoju i jakości szkliwa oraz zdrowiu innych tkanek jamy ustnej.
• Wchodzi w skład enzymów układu oddychania komórkowego. Niedobór enzymów zawierających żelazo skutkuje zanikiem śluzówki jamy ustnej i języka, mogą pojawiać się zajady przy ustach.
• Niedobór żelaza objawia się zmniejszoną produkcją krwinek, w tym składników biorących udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu (np. limfocyty T). W efekcie spada odporność, bo zmniejsza się potencjał rozpoznawania zagrożeń mikrobiologicznych i szybkość reakcji układu immunologicznego.
• Nadmiar żelaza w organizmie może być bardzo groźny, gdyż sprzyja wzrostowi bakterii i może dojść do pojawienia się bakteriemii (obecność bakterii we krwi) lub nawet rozwoju posocznicy. Nadmiar żelaza jest szczególnie niebezpieczny dla osób z zaawansowaną próchnicą zębów czy infekcyjnymi schorzeniami dziąseł i przyzębia, w tym – z paradontozą.
• Żelazo może hamować rozwój próchnicy – potwierdziły to badania prowadzone od drugiej połowy XX w. m.in. na uniwersytetach w Arabii Saudyjskiej i Szwecji. Z kolei naukowcy z Brazylii i USA odkryli, że żelazo znacząco zmniejsza liczbę Streptococcus mutans w biofilmie nazębnym – bakterii w największym stopniu odpowiedzialnych za rozwój próchnicy.
• Żelazo w formie nanocząstek może aktywować i przyspieszać regenerację kości przeprowadzaną z wykorzystaniem sztucznych rusztowań i komórek macierzystych. Potwierdziły to badania z 2018 r. przeprowadzone przez międzynarodowy zespół naukowy z USA i Chin. Dzięki temu odkryciu mogą pojawić się nowe możliwości dla implantologii stomatologicznej, protetyki i chirurgii stomatologicznej.

Żelazo a ciemnienie zębów i dziąseł

Żelazo może doprowadzić do powstania przebarwień:

• zębów, jeśli jest przyjmowane doustnie – głownie w postaci płynnej lub produktów do ssania; na szkliwie tworzy się wtedy osad, który gasi naturalny jasny kolor zębów i nadaje mu sinawy odcień;
• dziąseł – przy częstych transfuzjach krwi. Jest o tzw. hemosyderoza – nie ma ona wpływu na funkcjonowanie dziąseł, ale na pewno negatywnie odbija się na estetyce tkanek jamy ustnej.

Suplementacja żelaza – jak uniknąć ciemnienia zębów?

• Przyjmować preparat płynny przez słomkę i nie omywać nim jamy ustnej.
• Unikać produktów do ssania i wybierać suplementy do połknięcia.
• Po każdej przyjętej dawce suplementu żelaza przepłukać jamę ustną wodą, a jeszcze lepiej wyszczotkować zęby z użyciem pasty o właściwościach wybielających i usuwających przebarwienia ze szkliwa.
• Po uprzedniej konsultacji z dentystą przeprowadzić profesjonalne wybielanie zębów.

Ważne: żelazo może być podawane także dożylnie lub domięśniowo. Niezależnie od tego, w jakiej formie pierwiastek ten będzie aplikowany (doustnie lub przez iniekcje), może wywołać niepożądane reakcje ze strony układu pokarmowego, w tym wymioty. Wymioty z uwagi na swój kwaśny charakter rozmiękczają szkliwo i czynią je bardziej podatnym na przebarwienia. Dlatego żelaza w formie doustnej (szczególnie płynnej) nie powinno się podawać bezpośrednio po wymiotach, a jeśli negatywne reakcje ze strony układu pokarmowego są silne i częste, należy rozważyć zmianę sposobu suplementacji tego pierwiastka.

Wchłanianie żelaza – co poprawia, a co blokuje ten proces?

Wchłanianie żelaza poprawia obecność:

• witaminy C;
• witaminy B₁₂;
• kwasów organicznych zawartych w owocach (jabłkowego, cytrynowego, winowego);
• niektórych białek (np. kazeiny), aminokwasów (np. cysteiny, lizyny, histydyny), cukrów (np. występujących w owocach fruktozy, sorbitolu czy mlecznej laktozy).

Równolegle do doustnej suplementacji żelazem warto zjadać owoce – ponieważ zawierają one wiele składników wspomagających wchłanianie tego mikroelementu.

Wchłanianie żelaza hamowane jest przez:

• wapń;
• fosforany;
• fityniany zawarte w roślinach strączkowych;
• polifenole;
• taniny;

Żelazo a zęby dzieci

Dzieci przychodzą na świat naturalnie zaopatrzone w zasoby żelaza. Zmagazynowane ono jest w hemoglobinie i mioglobinie. Karmione piersią, mają duże szanse, aby uniknąć konieczności suplementacji żelaza, gdyż w mleku kobiecym mikroelement ten jest obecny, a na dodatek jego przyswajalność jest bardzo wysoka, bo szacowana na ok. 70% (dla mleka syntetycznego to zaledwie 21%). Tak wysoką przyswajalność zapewniają zawarte w mleku laktoferyna i laktoza. Podawanie w tym czasie dziecku preparatów żelaza szybko mogłoby doprowadzić do przedawkowania. Z uwagi jednak na to, że w czasie laktacji zawartość żelaza w kobiecym mleku maleje i po ok. 6 miesiącach od urodzenia dziecka jest tego mikroelementu o połowę mniej niż było, kilkumiesięczne niemowlęta mogą być zagrożone niedoborem żelaza. Suplementacja żelaza musi być jednak skonsultowana z pediatrą i – jeśli to możliwe – ze stomatologiem, gdyż czas, w którym należałoby ją rozpocząć i prowadzić, zbiega się z wyrzynaniem się zębów mlecznych. Stosowanie preparatów doustnych żelaza w przypadku niemowląt, które nie potrafią pić przez słomkę i przełykać na zawołanie, może odbić się niekorzystnie na kolorze szkliwa. Konsultacja ze stomatologiem odnośnie suplementacji żelaza jest też wysoce wskazana w przypadku wcześniaków – gdyż dzieci te, urodzone przed czasem, mając mniejsze zapasy żelaza powstałe w życiu płodowym, większe tempo rozwoju w ciągu pierwszych miesięcy niż dzieci urodzone o czasie, a na dodatek tracąc zapasy żelaza w wyniku częstego pobierania krwi do analiz, powinny otrzymywać żelazo od narodzin.