W głowie się nie mieści! Jak bakterie próchnicy i zapaleń przyzębia wpływają na zdrowie mózgu, oczu, zatok

Chcesz zachować jasność myślenia, bystry wzrok i ostry węch? Zadbaj o zęby! Próchnica i zapalenia dziąseł oraz przyzębia to najczęstsze schorzenia jamy ustnej, których obecność może skutkować tak poważnymi powikłaniami, jak choroby mózgu, zatok czy oczu. Wiedziano o tym już w starożytności – dawni mieszkańcy Asyrii, Egiptu czy Babilonu łączyli chore zęby z poważnymi schorzeniami innych narządów. Przypadek ślepoty będącej wynikiem zębopochodnej przetoki oczodołowej opisano już wiele dekad temu także w polskiej literaturze – w jednej z pierwszych prac na temat związków między chorobami jamy ustnej a schorzeniami innych narządów („O jasnej ślepocie od zepsutego zęba” autorstwa Gałęzowskiego)[i]. Niebezpiecznym związkom między chorobami jamy ustnej a schorzeniami ogólnymi lub tkankowymi nie poświęcano jednak zbyt wiele uwagi. Trzeba było aż śmierci od chorego zęba, w dodatku nie byle kogo, bo amerykańskiego prezydenta Theodora Roosvelta, aby w 1919 t. nastąpił zwrot w tej sprawie. Był on na tyle gwałtowny, że można go przyrównać do paniki: zaczęto wtedy masowo usuwać zęby martwe – nawet, jeśli nie było do tego wskazań. Dopiero na początku czwartej dekady XX wieku zrozumiano, że ekstrakcje jedynie martwych zębów nie likwidują niebezpieczeństwa pojawienia się zębopochodnego zakażenia mózgu, zatok czy ślepoty. Bo czynniki odpowiedzialne za te schorzenia zlokalizowane są również w zębach, które z pozoru wyglądają na zdrowe.

Niebezpieczne ogniska pierwotne

Przyczyną zębopochodnych zakażeń, które mogą dotykać inne narządy, w tym te, które znajdują się w obrębie głowy, są bakterie próchnicy (na czele ze szczepami Streptococcus sp.i Staphylococcus sp.) i zapaleń przyzębia (najgroźniejszy gatunek to Porhyromonas gingivalis). Drobnoustroje te, szczególnie licznie znaleźć można w ogniskach pierwotnych, czyli w miejscu, w którym zaczyna się historia stanu zapalnego.

Ogniskiem pierwotnym zakażenia zębopochodnego mogą być:

• zęby z martwą miazgą – miazga może być zmumifikowana lub w rozpadzie zgorzelinowym;
• zęby bez miazgi, przeleczone kanałowo, ale tylko pozornie wyleczone, bo bez wypełnienia kanałów do wierzchołka korzenia;
• korzenie zębowe – z nieprawidłowo przeprowadzoną resekcją wierzchołka korzenia lub pozostawione po usunięciu zęba;
• torbiele;
• stany zapalne – w tkankach okołowierzchołkowych, w kości przyzębia, związane z nieprawidłowym wyrzynaniem się zębów, ciałem obcym.

Anatomia głowy a rozprzestrzenianie się zakażeń zębopochodnych

Część mózgowa i twarzowa czaszki stanowią anatomiczną całość, powiązaną m.in. systemem mięśni i jam zatok oraz unerwieniem i siecią naczyń krwionośnych. Taka budowa powoduje, że procesy zapalne toczące się w zębach lub przyzębiu mogą dawać reperkusje w zatokach, oczach i mózgu. Wprawdzie mózg jest chroniony przed czynnikami infekcyjnymi m.in. przez bardzo skuteczny system błon zbudowanych z tkanki łącznej, zwanych oponami mózgowymi, ale przy obniżonej odporności ogólnej, uszkodzeniach o charakterze urazowym lub kiedy dochodzi do przedostania się w krótkim czasie do krwi bardzo zjadliwych bakterii w dużej ilości (bakteriemia), ochrona ta może okazać się niewystarczająca, aby zapobiec rozwojowi choroby zapalnej mózgu. Wszelkie zakażenia mózgu są bardzo niebezpieczne, ponieważ w ciągu kilku godzin od rozwoju infekcji mogą stać się zagrożeniem dla życia.

Warto tu przypomnieć, że wyjątkowo zjadliwe szczepy bakterii to bardzo często beztlenowi mieszkańcy chorych kanałów korzeni zębów.

Aby bakterie dotarły do mózgu, muszą przedostać się przez system zatok w czaszce. Jest to zadanie stosunkowo mało skomplikowane, gdyż kości przyzębia sąsiadują z zatoką szczękową. Stamtąd drobnoustroje mogą przemieszczać się wyżej, w kierunku zatoki klinowej. Zapalenie zatoki klinowej jest bardzo niebezpieczne, ponieważ może rozprzestrzenić się na opony mózgowo-rdzeniowe lub poskutkować zakażeniami w obrębie oczu czy nerwu wzrokowego.

Zębopochodne choroby zatok, mózgu, oczu

Stany zapalne toczące się w zębach mogą powodować m.in.:

• niszczenie dna zatoki szczękowej;
• zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej;
• ropień podoczodołowy lub ropień oczodołu;
• zapalenie lub ropień mózgu;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• ropień lub udar mózgu,
• zapalenie tęczówki, rogówki, nerwu wzrokowego.

Grupy społeczne najsilniej narażone na schorzenia mózgu, zatok lub oczu to osoby o osłabionej lub rozregulowanej odporności, starsze, panie w ciąży, dzieci. Jeżeli osoba należąca do wymienionych tu grup skarży się na ból głowy sugerujący zapalenie zatok, zaczynają się kłopoty z narządem wzroku lub pojawiają się gorączka, wymioty i sztywność karku – należy jak najszybciej udać się do lekarza. W dwóch ostatnich przypadkach wizyta powinna odbyć się natychmiast – ponieważ stany te mogą zagrażać życiu.

[i] Iwona Niedzielska, Daria Wziątek-Kuczmik, Wpływ zębopochodnych ognisk infekcji na choroby innych narządów — przegląd piśmiennictwa, Katedra i Klinika Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Chirurgia Polska 2007, 9, 2, 92–96