Remineralizacja zębów i kości szczęk kontra demineralizacja

Głównymi składowymi twardych tkanek organizmu są dwa minerały: wapń i fosfor. Jeżeli zatem chcesz mieć zdrowe zęby i mocne kości szczęk, pilnuj, aby więcej tych składników wbudowywało się w tkankę, niż było zeń usuwane, czyli dbaj o przewagę remineralizacji nad demineralizacją. Szczególnie dotyczy to procesów zachodzących w szkliwie zębów, bo im mniej w nim minerałów, tym zęby są bardziej podatne na działanie kwasów wytwarzanych przez bakterie i w efekcie – na rozwój próchnicy.

Remineralizacja i demineralizacja to dwa przeciwstawne procesy, odpowiednio: wbudowywania minerałów w szkliwo i kości oraz ubytku składników mineralnych z tych struktur. Procesy te zachodzą w organizmie ciągle i na przemian, a efekty szczególnie łatwo zaobserwować w jamie ustnej: w postaci zdrowych (albo chorych) zębów oraz mocnych (albo dotkniętych osteoporozą) kości szczęk.

To, czy zachodzić będzie wbudowywanie minerałów w szkliwo i kości szczęk, czy raczej będzie ubywać składników mineralnych i przez to dojdzie do stopniowego osłabienia tych twardych tkanek, zależy od następujących czynników wewnętrznych lub zewnętrznych:

• Dieta i częstotliwość spożywania pokarmów – zjedzenie przekąski lub posiłku (szczególnie bogatego w węglowodany) powoduje, że zwiększa się aktywność bakterii żyjących w jamie ustnej – szczególnie próchnicotwórczego szczepu Streptococcus mutans. Wytwarzane przez drobnoustroje kwasy obniżają pH jamy ustnej. Kiedy spadnie ono poniżej poziomu krytycznego, czyli poniżej wartości 5,5, zaczyna się proces wypłukiwania minerałów ze szkliwa. Demineralizacja szkliwa po posiłku trwa przeciętnie ok. 20 minut, ale ostateczny czas jej trwania zależy od ilości resztek pokarmowych w jamie ustnej, które osadziły się po posiłku na zębach i w przestrzeniach między nimi, oraz od właściwości śliny i jej ilości. Po tym czasie – dzięki buforującym i omywającym właściwościom śliny – pH w jamie ustnej wraca do poziomu, w którym nie zachodzi już wypłukiwanie wapnia i fosforu ze szkliwa, a zaczyna się proces odwrotny, czyli remineralizacja tej tkanki. Do mineralizowania szkliwa wykorzystywane są jony wapniowe i fosforanowe znajdujące się w ślinie, która jest rezerwuarem tych składników.

Aby remineralizacja była skuteczna, przerwy między posiłkami powinny wynosić minimum 2 godziny. Jeśli są krótsze, wtedy przewagę zdobywają procesy demineralizacji. Z tego powodu zdrowsze jest zjedzenie nawet całej tabliczki czekolady, kilku oklejających zęby batoników lub wypicie całej butelki słodkiego, gazowanego napoju w jednym czasie, niż przegryzanie łakoci przez pół dnia i po trosze. Przypomnijmy jeszcze, że gazowane, słodkie napoje potęgują efekt wypłukiwania minerałów ze szkliwa, ponieważ zawierają najczęściej dodatek naturalnych kwasów, które błyskawicznie obniżają pH w jamie ustnej. Zły wpływ na przebieg procesów demineralizacji i remineralizacji ma też duża ilość kwasu szczawiowego w menu – ponieważ wiąże on wapń w nierozpuszczalny i nie nadający się do wykorzystania w procesach komórkowych szczawian wapnia.

• Zła higiena jamy ustnej – jamę ustną powinno się czyścić minimum 2x na dobę, koniecznie przed udaniem się na spoczynek nocny. Oczyszczać powinno się nie tylko zęby, ale również język i przestrzenie międzyzębowe oraz – jeśli ktoś nosi – aparat ortodontyczny (stały lub ruchomy) i uzupełnienia protetyczne. Zaniedbanie systematyczności lub niedokładne czyszczenie powodują, że w potraktowanych po macoszemu miejscach zbierają się resztki pokarmowe stanowiące surowiec wykorzystywany przez bakterie żyjące w jamie ustnej. Jaki ma to wpływ na mineralizację i demineralizację zębów – wiemy z punktu wyżej.
• Równowaga hormonalna ustroju – na gospodarkę wapniowo-fosforanową mają wpływ hormony wytwarzane przez wiele gruczołów: przytarczyce, tarczycę, przysadkę mózgową, nadnercza oraz gonady żeńskie i męskie. Szczególnie ważne jest sprawne wydzielanie hormonów, które bezpośrednio regulują gospodarkę wapniowo-fosforanową w ustroju, czyli parathormonu i kalcytoniny oraz (również traktowanego jak hormon) kalcytriolu – aktywnej formy witaminy D₃. Zakłócenia w ilości wydzielania tych substancji przekładają się na gorsze wyłapywanie i wbudowywanie minerałów w kości i szkliwo. Dodatkowo dla kobiet szczególne znaczenie mają estrogeny i progesteron wytwarzane w jajnikach, a dla mężczyzn – androgeny produkowane w nadnerczach. Ich niedobór (który pojawia się w wieku mocno dojrzałym w okresie menopauzy i andropauzy) staje się przyczyną odwapnienia kości.
• Zażywanie leków – demineralizację szkliwa powodują m.in. niektóre antybiotyki stosowane podczas leczenia infekcji lub osłonowo oraz pewne leki stosowane długoterminowo, np. β-2-mimetyki, które mogą zakłócać wydzielanie śliny. Trzeba pamiętać, że leki przyjmowane przez kobietę w czasie ciąży mogą doprowadzić również do zaburzeń w mineralizacji zębów u rozwijającego się płodu.
• Choroby ogólnoustrojowe i inne – mogą zakłócać gospodarkę wapniowo-fosforanową, powodując:
  • zaburzenie remineralizacji – dzieje się tak np. w niedoczynności przytarczyc (skutkiem jest zmniejszenie wydzielania parathormonu) lub zespole złego wchłaniania wapnia; konsekwencją tych chorób jest hipokalcemia (niedobór wapnia w ustroju);
  • silną demineralizację – spowodowaną np. refluksem żołądkowo-jelitowym, skutkującym częstym kontaktem struktur jamy ustnej z kwasem solnym i z jego oparami cofającymi się z żołądka.
• Zaburzenia odżywiania – anoreksja z powodu drastycznego niedojadania skutkuje deficytem składników mineralnych w ustroju, w tym wapnia i fosforu. Ta ilość wapnia i fosforu, która trafia do organizmu, nie wystarcza na pokrycie bieżącego zapotrzebowania na te pierwiastki i nie dochodzi do sprawnej remineralizacji tkanek. Z kolei bulimia wiąże się z częstym kontaktem szkliwa z kwaśną treścią żołądkową i stratami minerałów podczas prowokowanych wymiotów.
• Niedobory witamin i minerałów – szczególnie dotyczy to witaminy D oraz magnezu. Witamina D reguluje gospodarkę fosforanowo-wapniową. Z kolei właściwy poziom magnezu związany jest m.in. z ilością parathormonu – jeśli pierwiastka tego jest za mało, czy dochodzi do upośledzenia jego wchłaniania, wydzielanie parathormonu z przytarczyc jest utrudnione i w konsekwencji pojawia się hipokalcemia.
• Wiek – z roku na rok szkliwo staje się cieńsze i słabsze i wymaga większej uwagi podczas zabiegów higienicznych. U osób starszych dochodzą jeszcze zmiany w gospodarce hormonalnej i wynikające z tego zaburzenia wchłaniania i wbudowywania wapnia w kość.
• Nieszczelne wypełnienia stomatologiczne – w tym przypadku mechanizm ucieczki wapnia i fosforu ze szkliwa jest identyczny, jak w punkcie 1. tego artykułu: resztki pokarmowe, które wciskają się w szczeliny między uszkodzonym lub poluzowanym wypełnieniem, wykorzystują bakterie żyjące w jamie ustnej. Kwasy wytworzone przez te drobnoustroje obniżają pH w jamie ustnej, a to powoduje wypłukiwanie minerałów ze szkliwa.
• Wybielanie zębów – jeśli zabieg jest przeprowadzony profesjonalnie i z zachowaniem odstępów czasowych pomiędzy każdą sesją, zęby staną się jaśniejsze, a jednocześnie nie będą nadmierne obciążone działaniem składników chemicznych i pojawi się czas na remineralizację szkliwa. Nadmiernie częste wybielanie szkodzi: udowodniono, że zabieg z użyciem 10% nadtlenku karbamidu powoduje demineralizację szkliwa na głębokość kilkudziesięciu mikrometrów.
• Niedobór fluoru lub jego nadmiar – pierwiastek ten pełni rolę katalizatora tworzenia się kryształów budujących szkliwo. Jeśli go brakuje, wchłanianie jonów wapnia i fosforu znajdujących się w ślinie jest mniej efektywne i wolniejsze. Kiedy jest go za dużo, pojawia się fluoroza kości i miejscowe zaburzenia w strukturze mineralnej szkliwa.