Headgear – wyciąg zewnątrzustny

Headgear, czyli wyciąg zewnątrzustny, to czynny aparat leczniczy o działaniach ortodontycznych i ortopedycznych. Składa się z łuku wewnętrznego, łuku zewnętrznego i specjalnych taśm, które są źródłem siły zewnątrzustnej. Pierwsze headgeary stosowano już w XIX wieku, wiek XX ugruntował pozycję wyciągu zewnątrzustnego jako metody terapeutycznej.

Prawidłowe stosowanie headgeara zależy w dużym stopniu od motywacji i współpracy pacjenta, który powinien rozumieć korzyści, jakie może w ten sposób uzyskać. W literaturze zaleca się użytkowanie aparatu przez 12-16 godzin w ciągu doby, jednak w praktyce u dobrze współpracujących pacjentów uzyskać można średnio 10-12 godzin na dobę.

Jak zbudowany jest headgear?

Headgear złożony jest z łuku wewnątrzustnego, który ma postać twardego drutu przebiegającego wzdłuż powierzchni wargowych zębów szczęki (w kilkumilimetrowym oddaleniu); z tyłu drut wpuszczany jest do specjalnych rurek. Łuk zewnętrzny zbudowany jest z drutu o nieco większej średnicy, który w linii pośrodkowej łączy się z łukiem wewnętrznym. Łuk zewnętrzny biegnie w pewnej odległości od policzków i kończy się zagięciem (zaczepem dla siły zewnątrzustnej).

Od długości i położenia zewnętrznych ramion wyciągu zależy kierunek siły nadanej przez część głowową. Prawidłowo swobodne (bez napinania) ułożenie warg powinno wiązać się z lokalizacją wyciągu zewnątrzustnego dokładnie pośrodku szpary ust.

Elementy elastyczne lub sprężyste aparatu stanowią źródło siły zewnątrzustnej, najczęściej przyjmują postać czepka na głowę lub opaski na kark. Typ oparcia na głowie nadaje kierunek wytworzonej sile. Siła powstająca w wyniku rozciągnięcia części elastycznych lub sprężystych aparatu zazwyczaj przyłożona jest do zęba szóstego. Wyciąg zewnątrzustny zakotwiczony jest w rurce znajdującej się w zamku na pierścieniu obejmującym szóstkę lub wmontowanej w aparat ruchomy (headgear może być dodatkową metodą terapeutyczną stosowaną w połączeniu z aparatem wyjmowanym: szyną akrylową, płytką aktywną lub aparatem dwuszczękowym).

Headgear – działanie ortodontyczne i ortopedyczne

Headgear umożliwia kontrolę wzrostu szczęki w trzech wymiarach i wykazuje skuteczność w leczeniu wad klasy II (tyłozgryzów), wykorzystywany jest do hamowania mezjalnej wędrówki zębów trzonowych lub dystalizacji górnych zębów trzonowych. Najczęściej z dystalizacją zębów trzonowych współwystępują przechylenia i rotacje zębów w płaszczyźnie pionowej. Aparat umożliwia kontrolę odległości międzytrzonowcowej, korektę rotacji i przechyleń koron oraz ruchy w płaszczyźnie wertykalnej (wpływające na nagryz pionowy).

Headgear przeznaczony jest nie tylko do działań o charakterze ortodontycznych – u pacjentów w okresie wzrostu może wywierać także efekty ortopedyczne. W tym okresie siły przyłożone do zębów prowadzą do zahamowania wzrostu szczęki w kierunku sagitalnym i wertykalnym. Niezbędne jest jednak obciążenie większej liczby zębów, np. w wyniku połączenia headgeara z aparatem ruchomym.

Reverse headgear – zewnątrzustny wyciąg odwrotny

Dla porządku wspomnieć należy o szczególnym rodzaju wyciągu zewnątrzustnego, czyli „reverse headgear” – masce twarzowej zaprojektowanej przez Delaire’a, stosowanej w celu wysuwania szczęki. „Reverse headgear” składa się z podpórki bródkowej i czołowej nakładki – elementów, które łączą się za pomocą pionowej metalowej ramy. Na wysokości szpary ust z ramki wysuwa się pozioma poprzeczka – „wąsy” używane do zahaczania wyciągów elastycznych, które można zaczepić do aparatu stałego lub ruchomego, np. do płytki aktywnej górnej lub aparatów służących do rozszerzania szwu podniebiennego.

Konstrukcję aparatu udoskonalono przez dodanie wodzidła do podpórki bródkowej, co umożliwiło lepsze dopasowanie maski do twarzy, energiczne ruchy żuchwy i zwiększyło komfort użytkowania aparatu.

„Reverse headgear”, czyli zewnątrzustny wyciąg odwrotny, wspomaga kontrolowany doprzedni wzrost szczęki. Najczęściej stosowany jest u dzieci, w okresie wczesnego uzębienia mieszanego, kiedy można uzyskać najwięcej korzyści terapeutycznych. Wyciąg tego rodzaju znajduje zastosowanie w leczeniu niedorozwoju szczęki – powinien być użytkowany jak najdłużej (według zaleceń, do 12-14 godzin na dobę).