Ektopie w jamie ustnej

Ektopie to stany, w jakich tkanka lub narząd występuje w innym miejscu, niż spotykane w stanie fizjologicznym. Zmiany ektopowe są czasem zupełnie niezauważalne, a czasami stają się powodem stanów zapalnych, czy tez innych schorzeń. Ektopie w jamie ustnej nie występują często, ale warto zawsze mieć je na uwadze, gdyż mogą wyglądać podobnie do innych częściej spotykanych zmian, co może powodować błędną diagnozę.

Choroba Fordyce’a

Choroba Fordyce’a dotyczy błon śluzowych jamy ustnej, występują na nich plamki lub grudki będące w rzeczywistości ektopowymi gruczołami łojowymi. Początkowo zmiany te nie są widoczne makroskopowo, dopiero wówczas, gdy gruczoł łojowy posiada więcej niż 15 pęcherzyków. Zmiany widoczne makroskopowo przyjmują kolor kremowy do żółtawego i są miękkie, mają zwykle kilka milimetrów średnicy i są równomiernie rozrzucone na powierzchni błony śluzowej. Wraz z wiekiem zmiany te zazwyczaj powiększają się i ich liczba wzrasta. Bardzo rzadko obserwuje się występowanie występowanie w obrębie ektopowych gruczołów łojowych w jamie ustnej torbieli wypełnionych keratyną.
Najczęstszą lokalizacją w jakiej są one spotykane w jamie ustnej są błony śluzowe policzków, zwłaszcza w linii kontaktu łuków zębowych. Plamki i grudki  Fordyce’a występują one także na czerwieni wargowej oraz na błonie śluzowej warg, wtedy zwykle pojawiają się one na górnej wardze. O wiele rzadziej pojawiają się one na języku, łuku podniebienno-językowym, migdałkach lub w innych miejscach w całej jamie ustnej.
Mikroskopowo widoczne są typowe gruczoły łojowe, które otwierają się bezpośrednio na powierzchni za pomocą przewodów wyścielonych nabłonkiem rogowaciejącym. Co ważne obok ektopowych gruczołów łojowych w jamie ustnej w chorobie Fordyce’a nie spotyka się mieszków i cebulek włosowych.

Wole językowe

Wole językowe jest ektopią spotykana stosunkowo często. Powstaje ono często u podstawy języka oraz dość często w pozostałościach przewodu tarczowo-językowego. Wole często umiejscawia się w okolicy otworu ślepego języka, dość rzadko spotyka się je w okolicy czubka języka. Obrazy kliniczne wola językowego mogą się od siebie różnić, często spotyka się wole o wielkości orzecha laskowego, które widoczne jest jako ostro ograniczony guzek. Zmiany te są zazwyczaj dobrze ukrwione, często wywołują problemy z połykaniem i zniekształcają funkcje mowy. Okazjonalnie mogą one krwawic,m zwłaszcza u osób w okresie dojrzewania, krwawienie to rzadko obserwuje się za to w menopauzie, co ma związek z oddziaływaniem hormonów płciowych na tkankę tarczycową i przytarczycową. U większości pacjentów wole językowe jest widoczne do trzydziestego roku życia. Powyżej 80% wszystkich przypadków wola językowego występuje u kobiet. Wole językowe może się pojawiać także po zabiegu strumektomii.
Histologicznie wola językowe występują najczęściej jako wola koloidalne, rzadziej jako zmiany gruczolakowate lub jako zbita embrionalna tkanka tarczycowa bez koloidu, czasami także jako tkanka przytarczyc. Wole językowe nie wytwarza torebki.
Diagnoza różnicowa obejmuje łagodne nowotwory mezenchymalne, gruczolaka gruczołu tarczowego, guzy komórek ziarnistych, migdałki językowe oraz torbiele języka.
Wole językowe większych rozmiarów może wywoływać problemy z przełykaniem i oddychaniem, włącznie z ryzykiem uduszenia jak i krwawień, ponieważ tkanka wypełniająca wole językowe jest bardzo dobrze ukrwiona, a naczynia położone przy powierzchni mogą łatwo ulegać uszkodzeniom mechanicznym.
Wole językowe jest diagnozowane na podstawie wykonania ultrasonografii i scyntygrafii jodem. Jeżeli leczenie zachowawcze nie przynosi pozytywnych rezultatów ektopia ta usuwana jest chirurgicznie, lub za pomocą ablacji radioizotopami jodu.

Cheilitis glandularis simplex i apostematosa

Inną ektopią spotykaną w jamie ustnej jest obecność małych gruczołów ślinowych w obrębie rąbka warg. Zmiany te początkowo nie dają żadnych dolegliwości i są niewidoczne, nie występuje także ich zapalenie. Cheilitis glandularis zwykle pojawia się w obrębie dolnej wargi, obserwowana jest hiperplazja komórek gruczołów ślinowych, przez co warga powiększa swoje rozmiary i sprawia wrażenie opuchniętej. Najczęściej przypadłość ta występuje u mężczyzn w średnim wieku, z badań wynika, że ma tendencje do pojawiania się rodzinnego. Mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety.
Kiedy zmiany osiągną kilka milimetrów średnicy stają się widoczne, po naciśnięciu na nie wypływa z nich ciekła wydzielina śluzowa. Klinicznie zmiany mogą mylnie przypominać zakażenie grzybicze lub też schorzenia jamy ustnej z wytworzeniem pęcherzyków. Wtórnie może się rozwinąć zapalenie zmian znane jako cheilitis  glandularis apostematosa lub też mogą powstawać torbiele retencyjne o mniejszych rozmiarach.
Histologicznie widoczne są duktektazje oraz nieswoiste przewlekłe nacieki zapalne. Czasem obserwowane jest także występowanie nowotworów na podłożu ektopowych gruczołów ślinowych.
Diagnoza różnicowa obejmuje wykluczenie ziarniniakowego zapalenia warg (cheilitis granulomatosa) oraz przewlekłego złuszczającego bakteryjnego zapalenia warg.

Bibliografia:
1.    Pathologie, Tom 1, Günter Klöppel, Pierre Rudolph, Th. Mentzel, Antonio Cardesa, Hans-Heinrich Kreipe, Pieter J. Slootweg, Wolfgang Remmele, Springer, 2009
2.    Mundhöhle, angrenzendes Weichteil- und Knochengewebe, Tom 3, Arne Burkhardt, Gerhard Seifert, Springer, 2000
3.    Mundschleimhaut- und Lippenkrankheiten: Klinik, Diagnostik und Therapie. Atlas und Handbuch, Konrad Bork, Walter Burgdorf, Nikolaus Hoede, Schattauer Verlag, 2008