Budowa jamy ustnej

Jama ustna to pierwszy odcinek przewodu pokarmowego, otwarty od przodu szparą ust, w którym obywa się mechaniczne rozdrabnianie pokarmu, wstępna obróbka chemiczna, kształtowanie kęsa pokarmowego, który następnie jest połykany. Jama ustna (zwłaszcza wargi, policzki, zęby i język) to także rezonator mowy, który (wraz z krtanią) odpowiada za formowanie dźwięków i wpływa na czystość wymowy. W budowie jamy ustnej wyróżnia się przedsionek (między wargami i zębami) i jamę ustną właściwą (przestrzeń za zębami).

Budowa jamy ustnej

Jama ustna dzieli się na jamę ustną właściwą i przedsionek, które są oddzielone dwoma szeregami zębów: górnym i dolnym (łukami zębowymi). Od przodu ogranicza ją szpara ustna, od tyłu ­– cieśń gardła, granicę górną tworzą podniebienie twarde i miękkie, a dolną – dno jamy ustnej.

Warga górna i warga dolna ograniczają szparę ust; po bokach łączą się, tworząc kąty ust. Wargi zewnętrzne pokrywa skóra, wewnętrzne – błona śluzowa.

Jamę ustną pokrywa błona śluzowa, której charakter różni się zależnie od lokalizacji i funkcji.

Jama ustna jest zaopatrywana w ślinę przez trzy pary gruczołów ślinowych: ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Ślinę wydzielają także liczne małe gruczoły ślinowe w błonie śluzowej policzków, podniebienia, warg i języka. Sekrecja dzienna wynosi ok. 1500 ml. Od ilości śliny, jej gęstości i lepkości w dużym stopniu zależy proces samooczyszczania jamy ustnej.

Podniebienie miękkie i twarde

Podniebienie, złożone z podniebienia twardego i miękkiego, ogranicza jamę ustną od góry.

Podniebienie pokryte jest błoną śluzową, w przedniej części dobrze zrośniętą z okostną. W części środkowej, za zębami siecznymi, znajduje się brodawka przysieczna zakrywająca ujście kanału przysiecznego. Przez kanał przysieczny przechodzą nerwy i naczynia zaopatrujące (przede wszystkim nerw nosowo-podniebienny i tętnica nosowo-podniebienna). W płaszczyźnie pośrodkowej podniebienia biegnie pasmo łącznotkankowe – szew podniebienny; po jego bokach w części przedniej umiejscowione są fałdy podniebienne (fałdy błony śluzowej). Pod śluzówką części przedniej i tylnej podniebienia twardego znajduje się warstwa tłuszczowa i gruczołowa.

Ryc. 1. Uproszczona anatomia jamy ustnej

Podniebienie miękkie, przyczepione do brzegu podniebienia twardego i odgraniczające część ustną od części nosowej gardła, składa się z dwóch warstw błony śluzowej (górnej i dolnej), rozcięgna, mięśni i gruczołów. Podniebienie miękkie nie ma szkieletu kostnego (w odróżnieniu od podniebienia twardego, którego szkielet składa się z wyrostka podniebiennego szczęki i blaszek poziomych kości podniebiennych). Funkcję szkieletu przejmuje tu rozcięgno podniebienne, zbudowane z tkanki łącznej przeplatanej włóknami mięśniowymi (pod górną warstwą błony śluzowej). Błonę mięśniową podniebienia miękkiego budują mięśnie: mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego, mięsień podniebienno-językowy, mięsień podniebienno-gardłowy i mięsień języczka.

Język i okolica podjęzykowa

Dno jamy ustnej (czyli okolica podjęzykowa) wyścielone jest ruchomą błoną śluzową, pod którą znajdują się ślinianki podjęzykowe. Kiedy błona śluzowa języka przechodzi w błonę śluzową dna jamy ustnej, tworzy fałd napinający się w trakcie unoszenia języka.

Język – ruchomy wał mięśniowy leżący na dnie jamy ustnej – pokryty jest błoną śluzową. W jego budowie wyróżnia się nasadę (przyczepioną do dna jamy ustnej), trzon (ruchomą część) i koniec. W języku znajduje się narząd smaku. Jego ruchomość pozwala przesuwać kęsy ku przodowi i bokom na powierzchniach żujących zębów oraz ku tyłowi, w kierunku gardzieli. Trzon języka składa się z powierzchni dolnej i górnej (grzbietowej). Na grzbiecie języka znajdują się wyniosłości błony śluzowej – brodawki mechaniczne i zmysłowe:

• nitkowate (jedyne bez kubków smakowych)
• okolone – największe brodawki, odpowiadają głównie za odczuwanie smaku
• grzybowate (odbiór bodźców smakowych)
• liściaste – odbierają bodźce smakowe, pełnią też funkcje mechaniczne.

Swoją aktywność mięśniową język zawdzięcza dwóm grupom mięśniowym: wewnętrznym i zewnętrznym. Mięśnie wewnętrzne, położone wewnątrz języka, mogą wpływać na zmianę jego kształtu. Mięśnie zewnętrzne (z przyczepami poza językiem) odpowiadają za ruchomość i kształt języka.