Korony – stałe uzupełnienia protetyczne

Korony i mosty należą do stałych uzupełnień protetycznych, to znaczy są umieszczone trwale na uzębieniu i nie mogą być zdejmowane bez pomocy lekarza. Wszystkie stałe odbudowy protetyczne można podzielić na dwie grupy: uzupełnienia jednoczłonowe oraz wieloczłonowe. Uzupełnienia jednoczłonowe rekonstruują jeden tylko pojedynczy ząb – głównie jego koronę, natomiast przy odbudowach wieloczłonowych możliwa jest odbudowa kilku brakujących lub zniszczonych zębów leżących w sąsiedztwie poprzez umieszczenie mostu opartego na zębach ograniczających lukę. Materiałami używanymi do produkcji koron i mostów są stopy metali, ceramika (ostatnio obok porcelany używa się tlenku cyrkonu, który oprócz efektu estetycznego zapewnia także wysoką biokompatybilność), materiały kompozytowe, poliwęglany, celuloidy, szkło fluoro-apatytowe oraz akryl.

– Więcej na temat mostów – w artykule: mosty – stałe uzupełnienia protetyczne.

Ze stopów metali używane są stopy złota, stopy srebrnopalladowe, chromoniklowe, niklochromowe, stopy tytanowe jak i stal chromoniklowa. Stopy metali zapewniają odbudowom trwałość i wytrzymałość na bodźce mechaniczne działające na nie podczas żucia i innych czynności wykonywanych przez układ stomatognatyczny, natomiast nie są one polecane do wykonywania uzupełnień w obrębie zębów przednich, ponieważ nie zapewniają one wystarczającego efektu kosmetycznego, a tym samym komfortowego samopoczucia pacjenta. Dlatego też uzupełnienia wykonane z metali stosowane są w trudno widocznych miejscach. Ponadto metale mają zdolność przewodzenia prądu elektrycznego oraz ciepła, co może mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia osoby leczonej. Do tworzyw zapewniających wysoką estetykę wykonanej pracy protetycznej należą porcelana, materiały kompozytowe oraz akryl. Porcelana oraz kompozyty mogą być stosowane jako materiały samodzielne w tworzeniu odbudowy długoczasowej, natomiast akrylu używa się jedynie jako tworzywa do pokrycia powierzchni widocznych powierzchni pracy, aby zapewnić jej wysoką estetykę. W ostatnich latach coraz popularniejszym materiałem staje się tlenek cyrkonu, który zapewnia nie tylko odporność na czynniki mechaniczne i wysoka estetyczność pracy, ale także wysoka niekompatybilność do tkanek zęba.

Korony

Korony protetyczne są często stosowanymi odbudowami pojedynczych zniszczonych zębów, których dalsze leczenie poprzez zakładanie wypełnień nie jest możliwe. Korony klasyfikowane są ze względu na kilka cech; powszechnie stosowane podziały uwzględniają zasięg objęty przez odbudowę oraz jej objętość, stosunek korony do tkanek przyzębia, oraz materiał, z którego odbudowa została wykonana. Korony mogą być osadzane na niektórych zębach z dużymi powierzchniami wypełnień oraz na zębach po leczeniu kanałowym – dla wzmocnienia ich struktury stosowane są ćwieki z włókna szklanego.

Biorąc pod uwagę zasięg i objętość koron dzieli się je na:
•    korony częściowe, które służą do pokrycia tylko części korony klinicznej zęba
•    korony osłaniające, które stosuje się do pokrycia całej korony zęba
•    korony całkowite, czyli zęby ćwiekowe, które służą nie tylko pokryciu ale i odbudowie zrębu zniszczonego zęba.

Ze względu na położenie odbudowy względem dziąsła wyróżniamy:
•    korony poddziąsłowe, które wnikają do wnętrza kieszonki dziąsłowej
•    korony dodziąsłowe, które sięgają wyłącznie do brzegu dziąsła
•    korony naddziąsłowe, które znajdują się nad brzegiem dziąsła

Uwzględniając kształt brzegu korony od strony dziąsłowej wydzielono:
•    korony schodkowe – wymagają wykonania stopnia przy szlifowaniu korony zęba naturalnego
•    korony bezschodkowe – do których wykonanie schodka nie jest potrzebne.

Pod względem materiału, z jakiego dana odbudowa została wykonana wyróżniono:
I) korony jednolite – są wytwarzane tylko z jednego rodzaju tworzywa
•    metalowe
•    ceramiczne
•    kompozytowe
•    akrylowe
II) korony złożone (kosmetyczne) – produkowane z więcej niż jednego rodzaju tworzywa, przy czym ich widoczna strona licowana jest materiałami, które mają kolor imitujący barwę zęba naturalnego, co zapewnia wysoką estetykę, do grupy koron złożonych zaliczamy:
•    korony licowane ceramiką, np. porcelaną
•    korony licowane akrylem
•    korony licowane kompozytami

Wybór rodzaju korony zależny jest od warunków panujących w jamie ustnej pacjenta, miejsca jej umiejscowienia – dla odbudowy widocznych zębów szczególnie ważna jest estetyka, natomiast dla zębów mało widocznych wytrzymałość mechaniczna, decyzja o rodzaju korony zależna jest także od możliwości finansowych osoby leczonej. Każdy rodzaj korony wymaga odmiennego wykonania szlifowania zęba oraz zastosowania różnych materiałów mocujących.

Korony częściowe

Służą do pokrycia jedynie części korny zęba naturalnego, jeżeli obejmują one swoim zasięgiem połowę korony zęba nazywa się je półkoronami, natomiast te obejmujące ¾ korony zęba koronami trzyćwiercowymi. Korony te wykonywane są w taki sposób, że powierzchnię licową stanowi ząb naturalny, dlatego zapewniony jest efekt estetyczny. Korony częściowe wykonywane są ze stopów 22- lub 23-karatowych, obecnie są rzadko stosowane jako samodzielne uzupełnienia, mogą one natomiast stanowić część mostu, która łączy jego przęsło z filarem.

Wskazania:
•    odbudowa zębów przednich i przednio-bocznych
•    odbudowa zębów, które maja zachowaną stronę licową
•    odbudowa zębów niedotkniętych próchnicą po stronie bocznej
•    jako element łączący przęsła mostu krótkiej długości z filarem np. w mostach typu Maryland
Przeciwwskazania:
•    zęby za krótkie lub zbyt płaskie – brak możliwości uzyskania retencji
•    obecność wielu ubytków pochodzenia próchnicowego
•    obecność wypełnień, które sąsiadowałyby z brzegiem korony
•    duża skłonność do próchnicy
•    niewystarczająca higiena jamy ustnej

Preparacja korony zęba pod koronę częściową wymaga wykonania rowków bocznych równoległych do osi długiej lub powierzchni licowej korony – rowki muszą być równoległe także w stosunku do siebie. Opracowanie wymaga również połączenia rowków bocznych poprzez rowek poprzeczny, który umieszcza się na powierzchni żującej lub brzegu siecznym zęba. Ponadto należy opracować schodek na powierzchni językowej / podniebiennej pod kątem prostym – musi on biec w linii równoległej do brzegu dziąsła i połączyć się z rowkami bocznymi. Zamiast schodka można także zastosować wrąbek utworzony pod kątem 45 stopni.

Korony osłaniające

Korony osłaniające nazywane są także koronami pochewkowymi lub jacketowymi / żakietowymi (z ang. jacket crown). Mogą one być użyte jako odbudowy samodzielne, ale stosuje się je także jako składowe mostu. Jako korony osłaniające mogą być stosowane zarówno korony jednolite jak i złożone. Opracowanie koron jednolitych z tlenku cyrkonu zapewniło im odporność mechaniczną i estetykę, dzięki czemu można je stosować w dowolnym miejscu łuku zębowego, co było niemożliwe przy zastosowaniu koron metalowych, które nie posiadały wystarczających walorów estetycznych i były stosowane do odbudowy miejsc mało widocznych. Korony złożone mogą być stosowane w dowolnym miejscu jako korony osłaniające.

Korony lane jednolite metalowe

Korony te odlewane są indywidualnie z różnych stopów metali. Ze względu na niską estetykę stosowane są jedynie dla zębów mało widocznych, zwłaszcza trzonowców. Ich zaletą jest duża wytrzymałość mechaniczna na działanie sił żucia. Są one stosowane także jako człony mostów, zwłaszcza gdy przęsła są znacznej długości. Korony metalowe są koronami schodkowymi, opracowany stopień jest najmniejszej szerokości w porównaniu z koronami złożonymi licowanymi oraz pełnoceramicznymi, dlatego też tkanki zęba zostają usunięte w mniejszym stopniu niż w przypadku koron złożonych.

Korony osłaniające jednolite ceramiczne

Ten rodzaj koron wykonuje się głównie z porcelany, obecnie istnieją materiały z dużą  zawartością porcelany oraz dodatków, które nadają jej większą odporność mechaniczną w stosunku do porcelany niewzbogaconej. Obecnie wiodącymi rodzajami porcelany używanej w protetyce stomatologicznej jest porcelana szklana ( z dodatkiem leucytu) oraz porcelana aluminiowa, dzięki której stosowanie rusztowań metalowych w strukturze korony zostało wyeliminowane. Coraz popularniejsze stają się także korony pełnoceramiczne wytwarzane z tlenku cyrkonu, ze względu na wysoką estetykę, wytrzymałość i biozgodność. Korony pełnoceramiczne zapewniają najlepszą szczelność brzeżną oraz są najmniej niekorzystne dla tkanek przyzębia ze wszystkich rodzajów koron.
Korony pełnoceramiczne zapewniają długotrwały efekt estetyczny jak również mniejszą adhezję płytki nazębnej niż ma to miejsce w przypadku szkliwa zębów naturalnych, dlatego też powstawanie na nich osadów oraz kamienia nazębnego jest utrudnione. Materiały ceramiczne wykorzystywane w produkcji koron jednolitych ceramicznych można podzielić na:
•    systemy z podbudową twardą
•    ceramikę laną
•    ceramikę tłoczoną
•    ceramikę warstwową
•    ceramikę tworzoną komputerowo – CAD (Computer Aided Design) – poprzez odpowiednie zaprogramowanie ruchów laserów wycinających odpowiednia koronę z bloczka tworzywa ceramicznego
Korona pełnoceramiczna jest rodzajem korony schodkowej, można ją stosować zarówno dla zębów żywych jak i martwych.

Wskazania:
•    kosmetyczna odbudowa zniszczonej korony zęba, zwłaszcza umiejscowionego w odcinku przednim
•    poprawienie estetyki zębów przebarwionych, martwych oraz zębów o uszkodzonej powierzchni szkliwnej
•    odbudowa zębów o zaburzonym rozwoju, o za małych rozmiarach
•    korekta zbyt szerokich przestrzeni międzyzębowych
•    poprawa warunków zwarciowych w niektórych typach zgryzu

Przeciwwskazania:
•    zbyt krótkie lub za mocno spłaszczone zęby
•    zgryz głęboki, który uniemożliwia wytworzenie odpowiednio dużej przestrzeni dla ściany korony pełnoceramicznej
•    zęby posiadająca zbyt duże wypełnienia – nie zapewniają one odpowiedniej wytrzymałości mechanicznej
•    zbyt niski wiek – szlifowanie zęba pod koronę u dzieci i młodzieży stwarza niebezpieczeństwo uszkodzenia miazgi zęba, np. jej przegrzanie i rozwój procesu zapalnego

Przy opracowywaniu korony zęba naturalnego pod koronę pełnoceramiczna konieczne jest zebranie grubszej warstwy tkanej niż przy wykonywaniu korony lanej z metalu. Schodek przydziąsłowy preparowany pod koronę pełnoceramiczną powinien leżeć pod dziąsłem od strony przedsionka jamy ustnej oraz nad dziąsłem od stron stycznych i podniebiennej / językowej. Szlifując koronę zęba naturalnego należy zwrócić szczególną uwagę na zniwelowanie wcięć oraz ostrych brzegów, ponieważ są one przyczyna tworzenia się napięć mechanicznych w nałożonej koronie pełnoceramicznej, co zmniejsza jej wytrzymałość mechaniczną i może prowadzić do powstania pęknięć. Korony ceramiczne barwi się dopasowując odcień do barwy zębów sąsiadujących – powstała odbudowa nie wyróżnia się wyglądem od koron zębów naturalnych.

Korony złożone

Korony złożone licowane akrylem / kompozytem
Korony licowane akrylami, materiałami kompozytowymi lub innymi tworzywami sztucznymi zapewniają zarówno wysoką estetykę jak i wytrzymałość. Ze względu na dobry efekt kosmetyczny mogą być stosowane praktycznie jako uzupełnienia brakujących zębów każdego rodzaju. Atutem koron złożonych licowanych akrylem / kompozytem jest mniejszy koszt w porównaniu do koron złożonych licowanych porcelaną czy też koron pełnoceramicznych. Ząb pod korony złożone opracowuje się podobnie jak pod korony lane jednolite, jednak należy zebrać więcej tkanki od strony przedsionkowej, tak, aby możliwe było umieszczenie na warstwie metalu warstwy licowej. Preparując ząb pod koronę złożoną licowaną akrylem należy pamiętać o wykonaniu schodka przydziąsłowego, zwłaszcza od strony przedsionkowej. W koronach złożonych, do których licowania używa się akrylu zalecane jest opracowanie schodka, który leży dodziąsłowo od strony przedsionka, ponieważ wyznacza to granicę, do jakiej ma sięgać tworzywo, a także zapobiega nadmiernemu uwypukleniu powierzchni przedsionkowej korony, co mogłoby wywołać ucisk na przyzębie i stany chorobowe. Należy unikać sytuacji, w której tworzywo akrylowe sięga aż do kieszonki dziąsłowej, ponieważ jest to częsta przyczyna podrażnień i zapaleń przyzębia – akryl nasiąkając w jamie ustnej tworzy podłoże sprzyjające wzrostowi bakterii oraz grzybów, zwłaszcza z rodzaju Candida albicans.

Korony złożone licowane ceramiką
Korony złożone licowane ceramiką są polecane do odbudowy zębów przednich ze względu na doskonały efekt estetyczny – są praktycznie nieodróżnialne od zębów naturalnych. Korony powlekane ceramiką stanowią podłoże trudniejsze do zasiedlania przez bakterie i grzyby, ponieważ mikroorganizmy te charakteryzują się małą zdolnością adhezji do tych tworzyw w porównaniu z naturalnym szkliwem. Ze względu na grubą warstwę ceramiki napalanej na armaturze metalowej konieczne jest opracowanie szerokiego stopnia przydziąsłowego, co wiąże się z dużą utratą tkanek zęba. Stopień jest najszerszy od strony przedsionkowej, podobnie jak przy preparacji pod korony pełnoceramiczne, natomiast szerokość od strony pozostałych stron ma wymiary takie jak dla koron lanych metalowych. Przy napalaniu ceramiki na rusztowanie metalowe stosuje się powlekanie metalu warstwami tworzyw, które zapobiegają jego przezieraniu przez warstwę ceramiki. Przeciwwskazaniem do zastosowania koron licowanych ceramiką jest zbyt mała retencja ze względu na zbyt niskie lub płaskie korony, a także młody wiek pacjenta, ponieważ u ludzi młodych występują komory zębów o dużych rozmiarach, co ze względu na konieczność znacznego oszlifowania zęba zwiększa prawdopodobieństwo przegrzania miazgi zęba. Ze względu z intensywnym opracowaniem tkanek zęba istnieje ryzyko powikłań, takich jak termiczne uszkodzenie miazgi prowadzące do jej zapalenia, uszkodzenie zębów sąsiednich, tkanek miękkich w obrębie przyzębia, języka, warg czy policzków.

Korony teleskopowe

Korony teleskopowe są nazywane także koronami podwójnymi, ponieważ składają się z dwóch koron. Koronę wewnętrzna opracowana jest z metalu i jest koroną schodkową, natomiast zewnętrzna zwykle korona laną metalową lub metalową licowaną. Ściany korony wewnętrznej muszą być równoległe do siebie – kształt cylindra. Korony wewnętrzne są wytwarzane fabrycznie i dostosowywane do kształtu zęba. Korona zewnętrzna może zostać wykonana oddzielnie lub być połączona na stałe z protezą. Korony teleskopowe stosowane są jako podparcia dla protez częściowych uzupełniających znaczne braki uzębienia, a także do protez szkieletowych i całkowitych. Ponadto są one polecane przy rozszczepach podniebienia, gdy występuje skierowanie zębów filarowych do wewnątrz. Korony teleskopowe stosowane jako podparcie przy protezach częściowych wpływają znacząco na ich stabilizację, minimalizują ruchy rwące, ciągnące i chwiejące przy protezach z klamrami oraz wspomagają równomierne obciążenie osiowe zęba filarowego przez siły żucia.

Bibliografia:
1.    Lehrbuch der zahnärztlichen Prothetik, Reinhard Marxkors, wydanie 4. rozszerzone 2007, Deutscher Zahnärzte Verlag
2.    Kompromisse und Grenzen in der Prothetik, Harald Schrenker,  Spitta Verlag GmbH & Co. KG 2003
3.    Protetyka stomatologiczna podręcznik dla studentów, Eugeniusz Spiechowicz, wydanie 6.  uaktualnione i rozszerzone, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2008
4.    Delmar’s dental assisting: a comprehensive approach, Donna J. Phinney,Judy H. Halstead
5.    Review of Fixed Partial Dentures, C. Pradeep Kumar, Jaypee Brothers Publishers 2006
6.    Zahnärztliche Propädeutik:Einführung in die Zahnheilkunde, Klaus M. Lehmann, E. Hellwig, H.-J. Wenz, wydanie 11 poprawione I poszerzone 2009, Deutscher Zahnärzte Verlag
7.    http://www.dentalfind.com